ABDULLAH SİRÂCEDDİN

Halep’te doğdu. Babası Muhammed Halep’in önde gelen âlimlerindendi. Annesi Hatice Hanım, Halep’in ilmiyle tanınan Mektebî ailesinden Vahîd el-Mektebî’nin kızıdır. Soyu Hz. Hüseyin’e dayandırıldığından Hüseynî nisbesiyle anılır. Sultâniyye Camii Medresesi’ne dört yıl devam ederek hıfzını tamamladı; fıkıh, nahiv, matematik dersleri aldı, bazı eski Arap şiirlerini ve hitabeleri ezberledi. Ardından Hüsreviyye Medresesi’ne kaydoldu (1936). Başta babası olmak üzere Osman el-Mısrî, Abdülvehhâb el-Mısrî, Muhammed İbrâhim es-Selkînî, Muhammed Râgıb et-Tabbâh, Îsâ el-Beyânûnî, Mustafa ez-Zerkā gibi âlimlerden ders okudu.

Abdullah Sirâceddin, Halep Evkaf Dairesi’nde Ebü’d-Dereceyn Camii müderrisliği için açılan imtihanı kazanarak tedris hayatına başladı. Burada fıkıh ve nahiv okuttu. Daha sonra Ma‘hedü’l-ulûmi’ş-şer‘iyye müderrisliğine getirilince tefsir, hadis; es-Sâneviyyetü’ş-şer‘iyye’de tevhid, hadis ve fıkıh dersleri verdi. 1946’da babası, yaşlılığı sebebiyle kendi ders halkalarını ona devretti. Aynı yıl babasıyla birlikte hac vazifesini ifa etti. Bir süre Süleyman Camii’nde imamlık yaptı. Bankûsâ, Emevî ve Hamevî camilerinde öğrencilere ve halka açık dersler verdi. 1958’de kapatılan Ma‘hedü’l-ulûmi’ş-şer‘iyye’nin tekrar açılmasını sağladı. Medresetü’t-ta‘lîmi’ş-şer‘î ile bu medresenin ihtiyaçlarını karşılamak ve ilmî faaliyetleri desteklemek amacıyla Cem‘iyyetü’t-ta‘lîmi’ş-şer‘î müesseselerini kurdu. Bu cemiyete bağlı birer hâfızlık ve kıraat kursu açtı. 1980’deki Hama olaylarından sonra Medine’ye gitti, burada kendini ibadete ve eser telifine verdi. 1983’te tekrar Halep’e döndü; et-Ta‘lîmü’ş-şer‘î Medresesi ile Emevî ve Bankûsâ camilerinde derslerine yeniden başladı. 1989 sonlarına doğru sağlık sorunları yüzünden derslerini bıraktı ve et-Ta‘lîmü’ş-şer‘î Medresesi ile cemiyetinin sorumluluğunu oğlu Muhammed Necîb’e devretti. 4 Mart 2002 tarihinde vefat etti, vasiyeti gereği Şa‘bâniye Camii hazîresine defnedildi.

Başta yeğeni ve damadı Nûreddin Itr ile Muhammed Avvâme olmak üzere Mahmûd Mîre, Züheyr Nâsır, Abdullah Necîb Sâlim gibi şahsiyetlerin kendisinden faydalandığı Abdullah Sirâceddin âlimlerle görüşmek üzere Mekke, Medine, Dımaşk, Humus, Hama, Bağdat ve Kudüs gibi şehirlere seyahatler yapmıştır. Fıkıh, usûl-i fıkıh ve tasavvuf yanında özellikle akaid, tefsir ve hadisle ilgilenmiş, başta Kütüb-i Sitte’dekiler olmak üzere birçok hadis ezberlemiştir. Nûreddin Itr onu hadis hâfızı diye niteler (Ṣafaḥât, s. 30). İtikadda Selefiyye’ye (Ḥavle tercemeti’l-merḥûm, s. 21-28; Nûreddin Itr, s. 166), amelde ise Hanefî mezhebine bağlıydı. Dinî ilimler yanında şiir ve tasavvufla da ilgilenmiş, uzunca bir münâcât kaleme almıştır (Edʿiyetü’ṣ-ṣabâḥ, s. 71-76). Babası yoluyla gelen Ahmediyye (İdrîsiyye) tarikatı yanında Rifâiyye, Kādiriyye, Halvetiyye, Bedeviyye’den de icâzet almıştır. Rifâî erkânına göre icra edilen bir zikir meclisi vardı.

Eserleri. Kur’an ve Tefsir: Hedyü’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm ilâ maʿrifeti’l-ʿavâlim ve’t-tefekkür fi’l-ekvân (Dımaşk 1411/1991), Ḥavle tefsîri sûreti’l-Ḥucurât (Dımaşk 1413/1992), Ḥavle tefsîri sûreti Ḳāf (Halep 1414/1993), Hedyü’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm ile’l-ḥucceti ve’l-burhân (Dımaşk 1415/1994), Ḥavle tefsîri sûreti’l-İḫlâṣ ve’l-Muʿavviẕeteyn baʿdehâ (Dımaşk 1416/1996), Ḥavle tefsîri sûreti’l-Kevs̱er (Dımaşk 1417/1996), Tilâvetü’l-Ḳurʾâni’l-mecîd: Feżâʾilühâ, âdâbühâ, ḫaṣâʾiṣuhâ (Dımaşk 1418/1997), Ḥavle tefsîri sûreti’l-Mülk (Dımaşk 1418/1997), Ḥavle tefsîri sûreti’l-İnsân (Dımaşk 1420/2000), Ḥavle tefsîri sûreti’l-Fâtiḥa Ümmi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm (Dımaşk 1420/2000), Ḥavle tefsîri sûreti (’l-ʿAlaḳ) İḳraʾ bi’smi rabbike’lleẕî ḫalaḳ (ve tüsemmâ sûretü’l-ʿAlaḳ) (Dımaşk 1421/2001).

Hadis. 1. Seyyidünâ Muḥammed Resûlullāh (s.a.s.): Şemâʾilühü’l-ḥamîde ve ḫıṣâlühü’l-mecîde (Halep 1394/1974; Dımaşk 1399; Halep, ts. [Dârü’l-Felâh]). Bu eser Hâlid Williams tarafından Our Master Muhammad the Messenger of Allah: His Sublime Character and Exalted Attributes adıyla İngilizce’ye çevrilmiştir (Rotterdam 2008).

2. eṣ-Ṣalâtü ʿale’n-nebiy (s.a.s.): Aḥkâmühâ, feżâʾilühâ, fevâʾidühâ (Dımaşk 1405/1984, 1410/1990).

3. Şerḥu’l-Manẓûmeti’l-Beyḳūniyye fî muṣṭalaḥi’l-ḥadîs̱ (Halep, ts., 1372, 1398, 1430/2009; Dımaşk, ts.). Ömer (Tâhâ) b. Muhammed b. Fettûh el-Beykūnî’ye ait (ö. 1080/1669 [?]) hadis usulüne dair manzum risâlenin şerhidir. Hadis ilmine yeni başlayanların bilmesi gereken terim, kural ve konuları öğretmek amacıyla kaleme alınmış olan bu şerh müellifin Halep’teki es-Sâneviyyetü’ş-şer‘iyye öğrencileri için hazırladığı ders notlarının (İmlâʾât fî ʿilmi muṣṭalaḥi’l-ḥadîs̱) kitap haline getirilmiş şeklidir.

Akaid. 1. Şehâdetü lâʾilâhe illallāh Muḥammedün Resûlüllāh (s.a.s.): Fażlühâ, meʿânîhâ, şevâhidühâ ve meşâhidühâ, meṭâlibühâ (baskı yeri ve tarihi yok [Mektebetü dâri’l-felâh]). Hüseyin (Hussain) Caraballo ve Sürâka Abdülaziz (Suraqah Abdul Aziz) tarafından The Testimony of Faith There is No God but God and Muhammad (asws) is the Messenger of God: Its Merits, Meanings, Requirements and Effects adıyla İngilizce’ye çevrilmiştir (Rotterdam 2010).

2. el-Îmân bi’l-melâʾiketi ʿaleyhimü’s-selâm (Halep 1391/1972; Dımaşk 1410/1990, 5. bs. 1428/2007). Meleklerin özellikleri, görevleri ve konumlarının ele alındığı eserin sonunda cinler âlemi hakkında müstakil bir bahis bulunmaktadır.

3. el-Îmân bi-ʿavâlimi’l-âḫireti ve mevâḳıfihâ (Halep 1397/1977, 1404/1984; Dımaşk 1419/1999).

Diğer Eserleri: el-Edʿiye ve’l-eẕkârü’l-vâride ânâʾe’l-leyli ve eṭrâfe’n-nehâr (Halep 1383/1963; Dımaşk 1424/2004; baskı yeri yok, 1425/2004); ed-Duʿâʾ: Feżâʾilühû, âdâbühû, mâ verede fi’l-münâsebâti ve muḫtelefi’l-evḳāt (Halep 1416/1995, 1430/2009; Dımaşk 1416/1995); el-Hedyü’n-nebevî ve’l-irşâdâtü’l-Muḥammediyye (s.a.s.) ilâ mekârimi’l-aḫlâḳ ve meḥâsini’l-âdâbi’s-seniyye (Halep 1419/1999); et-Teḳarrüb ile’llâhi teʿâlâ: Fażlühû, ṭarîḳuhû, merâtibühû (2. bs. Dımaşk 1418/1997); Edʿiyetü’ṣ-ṣabâḥ ve’l-mesâʾ (Dımaşk, ts. [Müessesetü’ş-Şâm]); Ḥavle tercemeti’l-merḥûm el-imâm el-ʿallâme eş-şehîr ve’l-ʿârifi’l-kebîr fażîleti seyyidî el-vâlid eş-Şeyḫ Muḥammed Necîb Sirâciddîn el-Ḥüseynî (r.a.) (Halep 1422/2002); Ṣuʿûdü’l-aḳvâl ve refʿu’l-aʿmâl ile’l-kebîri’l-müteʿâl ẕi’l-ʿizzeti ve’l-celâl (3. bs. Halep 1423/2002; baskı yeri ve tarihi yok [Mektebetü dâri’l-felâh]) (eserde önce, “Güzel sözler O’na yükselir; onu da sâlih amel yükseltir” âyetinde [Fâtır 35/10] geçen güzel sözün ve sâlih amelin anlamları üzerinde durulmuş, amellerin Allah’a yükselmesinin aşamaları, hikmetleri ve kula kazandıracakları anlatılmıştır); eṣ-Ṣıyâm: Âdâbühû, meṭâlibühû, fevâʾidühû, feżâʾilühû (Dımaşk 1425/2004); Menâsikü’l-ḥac (3. bs. Dımaşk 1426/2005); eṣ-Ṣalâtü fi’l-İslâm: Menziletühâ fi’d-dîn, feżâʾilühâ, âs̱âruhâ, âdâbuhâ (Dımaşk 1427/2006).

Abdullah Sirâceddin’in ders ve sohbetlerinden kitaplaştırılarak yayımlanan eserleri de şunlardır: Muḥâḍarât ḥavle mevâḳıfi seyyidinâ Resûlillâh (s.a.s.) meʿa’l-ʿâlem (nşr. Muhammed Muhyiddin Sirâceddin – Muhammed Ali el-İdlibî, I, baskı yeri yok, 1424/2003; II, Dımaşk 1426/2005; III, Dımaşk 1429/2008); Dürûs ḥavle tefsîri baʿżı âyâti’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm (nşr. Muhammed Muhyiddin Sirâceddin – Muhammed Necîb Sirâceddin, Halep 1425/2004); Muḥâḍarât ḥavle’l-isrâʾi ve’l-miʿrâc: Âs̱âruhû, feżâʾilühû, esrâruhû (nşr. Muhammed Muhyiddin Sirâceddin – Muhammed Necîb Sirâceddin, Dımaşk 1426/2005); Muḥâḍarât ḥavle hicretihî (s.a.s.) min Mekkete’l-Mükerreme ile’l-Medîneti’l-Münevvere (nşr. Muhammed Muhyiddin Sirâceddin, Dımaşk 1427/2006); Muḥâḍarât ḥavle’l-feżâʾili’l-Muḥammediyye (s.a.s.) (nşr. Muhammed Muhyiddin Sirâceddin – Muhammed Ali el-İdlibî, Dımaşk 1428/2007); Muḥâḍarât ḥavle ʿâlemi’l-cenne: Merâtibü’l-cenne, elvânü’n-naʿîm fi’l-cenne, ṣıfâtü ehli’l-cenne (nşr. Muhammed Muhyiddin Sirâceddin – Muhammed Ali el-İdlibî, baskı yeri yok, 1430/2009). Bunların dışında müellif Rifâiyye tarikatının evrâdını ihtiva eden eserlerden Ahmed er-Rifâî’nin Ḥiẕbü’l-ferec’ini, Kutbüddin el-Bekrî es-Sıddîkī’nin Virdü’s-seher’ini (baskı yeri ve tarihi yok) ve Seyyid İbrâhim er-Râvî’nin es-Seyr ve’l-mesâʾî fî aḥẕâbi ve evrâdi’s-seyyidi’l-ġavs̱i’l-kebîr Aḥmed er-Rifâʿî adlı eserini neşretmiştir (M. Muhyiddin Sirâceddin, İtḥâfü’l-muḥibbîn, s. 360).

Abdullah Sirâceddin’in hayatı ve eserleri hakkında Nûreddin Itr, Ṣafaḥât min ḥayâti’l-İmâm Şeyḫi’l-İslâm eş-Şeyḫ ʿAbdillâh Sirâciddîn el-Ḥüseynî raḍıyallāhu ʿanh adıyla bir eser kaleme almıştır (Dımaşk 1423/2002, 1424/2003). Kendi oğlu Muhammed Muhyiddin, önce Muḥâḍarât ḥavle mevâḳıfi Seyyidinâ Resûlillâh (s.a.s.) meʿa’l-ʿâlem adlı eserin girişinde (s. 5-80) babasının hayatına ve ilmî kişiliğine yer vermiş, daha sonra İtḥâfü’l-muḥibbîn bi-ẕikri menâḳıbi’l-İmâm eş-Şeyḫ ʿAbdillâh Sirâciddîn el-Ḥüseynî (raḥimehullâhü teʿâlâ ve raḍıye ʿanh) adıyla hacimli, müstakil bir çalışma yapmıştır (bu eser henüz basılmamış olmakla birlikte Abdullah Sirâceddin adına kurulan internet sitesinde erişime açılmıştır [bk. bibl.]). Ahmed b. Muhammed Serdâr, Abdullah Sirâceddin ile ilgili olarak İʿlâmü’ṭ-ṭalebeti’n-nâciḥîn fîmâ ʿalâ min esânîdi’ş-Şeyḫ ʿAbdillâh Sirâciddîn (Halep 1414/1994) ve Erbaʿûne ḥadîs̱en nebeviyyen bi-esânîdi’ş-Şeyḫ ʿAbdillâh Sirâciddîn min erbaʿîne kitâben (Halep 1415/1995) adıyla iki eser kaleme almıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 13-14 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.