AHLWARDT, Wilhelm

4 Temmuz 1828’de Greifswald’da doğdu. Greifswald Üniversitesi Eski Yunan edebiyatı profesörü Christian Wilhelm Ahlwardt’ın oğlu, ilâhiyat profesörü Peter Ahlwardt’ın torunudur. 1846’da Greifswald Üniversitesi’nde Şark dilleri tahsiline başladı. Burada Dîvânü Benî Hüzeyl’i yayımlayan J. G. Kosegarten’in, Göttingen Üniversitesi’nde de H. Ewald’ın öğrencisi oldu ve 1851’de Greifswald Üniversitesi’nde doktorasını tamamladıktan sonra aynı üniversitenin kütüphanesinde çalışmaya başladı. 1854-1856 yıllarında Arapça yazmaları incelemek üzere Gotha ve Paris’e gönderildi ve bu sırada Arap edebiyatı ile yakından ilgilenme fırsatı buldu. Paris’ten dönüşünde Greifswald Üniversitesi’nin kütüphane müdürlüğüne tayin edildi; böylece derin bir romantizm ile bağlı olduğu Arap edebiyatı üzerinde çalışma imkânına kavuştu. 1857’de üniversite Doğu dilleri öğretim üyeliği hakkını kazandı. 1861’de de hocası Kosegarten’in yerine profesör oldu. Ölümüne kadar (2 Kasım 1909) çalışmalarını burada sürdürdü.

Ahlwardt, geniş bir Arap edebiyatı tarihi yazmayı tasarlamış, hatta çalışma ve yayınlarının hepsini bu arzusunu gerçekleştirmeye yardımcı olacak biçimde planlamıştır. Aradığı şiir dünyasını Arap edebiyatında bulmuş ve bunu kendi çevresine titiz bir gayretle nakletmeye ve tanıtmaya çalışmıştır. Meşhur katalogu ve özellikle yayımladığı klasik Arap şiirleri, araştırmacılar tarafından müracaat eserleri olarak kabul edilmiştir. Çalışmaları arasında Arapça’dan Almanca’ya şiir tercümeleri de bulunmasına rağmen yazılarında titiz ve bol notlu edisyon kritik tarzını tercih etmiştir. Kendisinden nakledilen, “Şiirin de nebatlar gibi bir vatanı vardır; bir şiiri bir başka toprakta yetiştirmek mümkün değildir” sözü, notlarla açıklamaya ve edisyon kritiğe verdiği önemin gerisindeki anlayışını belirtmektedir.

Eserleri. Ahlwardt, eserlerinin ortaya koyduğu gibi, öğrenmedeki ciddiyet ve disiplinini yayınlarına da aksettirmiş düzenli bir araştırmacı ve mizacı itibariyle da yalnız kendi tarz ve tercihine uygun çalışmalar yapmış bir müsteşriktir. De Goeje’nin yayımladığı Belâzürî’nin Fütûḥu’l-büldân’ı (Greifswald 1863-1868) ile 1882-1896 yılları arasında neşredilen Zemahşerî’nin el-Mufaṣṣal’ına yaptığı yardımlar bir tarafa bırakılacak olursa, otuzuna girmeden başlattığı asıl yayım faaliyetinin, bir yandan klasik Arap şiirini tanıtmak, diğer yandan çalışmalarının hemen hepsinin yazmak istediği Arap edebiyatı tarihine temel teşkil etmesini sağlamak üzere planlanmış olduğu görülür.

Ahlwardt’ın belli başlı çalışmaları şunlardır: 1. Dîvânü Ṭahmân el-Kilâbî (Leiden 1858).

2. Ḳaṣîdetü Teʾebbeṭa Şerren (1859). Şerhli olarak hazırlanmıştır.

3. Kitâbü’l-Faḫrî fi’l-âdâbi’s-sulṭâniyye (Göttingen 1861). İbnü’t-Tıktakā’nın meşhur eserinin Paris nüshası esas alınarak hazırlanmış metnidir.

4. el-Ḫamriyyât (Greifswald 1861). Dîvânü Ebî Nüvâs’ın “Hamriyyât” bölümünün Berlin ve Viyana yazmalarına dayanarak yayımlanmış şeklidir.

5. el-ʿİḳdü’s̱-s̱emîn fî devâvîni’ş-şuʿarâʾi’s-sitteti’l-Câhiliyyîn (The Diwans of the Six Ancient Arabic Poets) (London 1870; Paris 1902). Bu çalışmada Câhiliye devri şiiri ele alınmış ve Nâbiga, Antere, Tarafe, Züheyr, Alkame ve İmruülkays gibi altı Câhiliye devri şairi Batılı araştırıcılara tanıtılmıştır.

6. Bemerkungen über der Aechtheit der altarabischen Gedichte (Greifswald 1872). Müellifin eski Arap şiiri üzerine düşüncelerini ihtiva eden bu eser daha önce Câhiliye devri şiiri üzerine yapmış olduğu çalışmanın bir yan ürünü sayılabilir.

7. Anonymen arabischen Chronik (Leipzig 1883). Berlin Kraliyet Kütüphanesi’ndeki bir yazmaya dayanarak neşrettiği bu eserin daha sonra Belâzürî’nin Ensâbü’l-eşrâf’ının XI. cildi olduğu anlaşılmıştır.

8. Verzeichniss der Arabischen Handschriften (Die Handschriften-Verzeichnisse der Königlichen Bibliothek zu Berlin) (Berlin 1887-1899). Ahlwardt’ın asıl şöhretini sağlayan bu eser Berlin Kraliyet Kütüphanesi’ndeki Arapça yazmaların katalogudur. Tamamı on cilt olan bu külliyatın I-IX. ciltlerinde 10.205 yazmanın konularına göre tasnifleri yapılmış olup X. cildi dizindir. Ahlwardt yirmi yıllık bir emeğin mahsulü olan bu çalışmasında kitapları sadece tasnif ve tavsif etmekle kalmamış, aynı zamanda müellif ve muhtevaları hakkında da bilgi vermiştir. Onun yazmak istediği Arap edebiyatı tarihinin iskeletini teşkil edecek bu çalışma, yine bir Alman müsteşriki olan Brockelmann’ın Geschichte der arabischen Litteratur (GAL) adlı eserinin temelini oluşturmuştur.

9. Eşʿâru Ḫalef el-Aḥmer (Greifswald 1895). Ahlwardt’ın katalog çalışmasını bitirdikten sonra tekrar Arap şiirine dönerek hazırladığı bir eserdir.

10. Sammlungen alter arabischer Dichter. Eski Arap şairlerinden derlemeleri ihtiva eden bu eser üç cilt halinde neşredilmiştir (Berlin 1903). I. cilt Asmaî’nin el-Aṣmaʿiyyât’ı (Berlin 1902), II. cilt Accâc’ın Dîvânü’l-Erâcîz’i (Leipzig 1903), III. cilt de Dîvânü Rüʾbe b. ʿAccâc’dır. Bu divanı ayrıca aruz vezninin aynı kalıbıyla Almanca’ya da tercüme ederek yayımlamıştır (Berlin 1904).

BİBLİYOGRAFYA

J. Fück, Die Arabischen Studien in Europa, Leipzig 1955, s. 191-192.

M. Ullmann, “Wilhelm Ahlwardt” (trc. M. Ali Haşîşû), el-Müsteşriḳūne’l-Almân (nşr. Selâhaddin el-Müneccid), Beyrut 1978, I, 101-105.

Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriḳūn, Kahire 1980, II, 383.

Mîşâl Cühâ, ed-Dirâsâtü’l-ʿArabiyye ve’l-İslâmiyye fî Ûrûbbâ, Beyrut 1982, s. 196.

Bedevî, Mevsûʿatü’l-müsteşriḳīn, s. 29-30.

Maʿa’l-Mektebe, s. 84-85.

P. K. Kokovtsov, “Vilgelm Alvardt”, Bulletin de l’Académie Impériale des sciences de St. Pétersbourg, VI/4, St. Pétersbourg 1910, s. 1201-1208.