AHMED VESİM PAŞA

Tersâne-i Âmire kereste mahzeni emini Mehmed Reşid Efendi’nin oğludur. İstanbul’da Yeniçeşme’de doğdu; sıbyan mektebinde okuduktan sonra özel hocalardan Farsça öğrendi. 1836 yılında girdiği Mekteb-i Bahriyye’yi başarı ile bitirdikten sonra 1841’de Kaptanıderyâ Çengeloğlu Tâhir Paşa’nın yanında, Girit ve Sisam adalarındaki karışıklıkları bastırmak için sefere çıkan donanmaya katıldı. Damad Halil Paşa’nın ikinci kaptanıderyâlığı sırasında (1843-1845) mülâzım oldu, 1848’de yüzbaşılığa yükseldi. Bundan sonra çeşitli gemilerde zâbitlik, süvarilik ve kumandanlık yaptı. 1850’de İngiltere’ye gönderildi; on altı ay kadar orada bilgi ve görgüsünü arttırdı; dönüşünde donanmada topçu öğretmeni oldu. Kırım Harbi sırasında (1853-1856) ordu ve donanmanın her türlü ihtiyacını temin ettiği gibi Sivastopol önlerinde gösterdiği başarı sebebiyle de Kırım imtiyaz nişanı ile mükâfatlandırıldı. Ayrıca bu hizmetleri dolayısıyla kendisine müttefik İngiliz ve Fransız donanma kumandanlıkları tarafından takdirname verildi (1856). Ertesi yıl binbaşı oldu ve veliaht Abdülaziz’e tahsis edilen Peyk-i Şevket vapurunun süvariliğine tayin edildi. 1859’da miralaylığa yükseltilerek sahil muayene memuriyetiyle görevlendirildi. Bu sırada altı ay kadar Rus Amirali Pedakof ile Karadeniz limanlarını dolaşıp haritalarının yapılmasında onunla birlikte çalıştı. Abdülaziz’in tahta çıkması üzerine onun yaveri oldu (1861). Bir süre sonra Mekke Emîri Şerif Abdullah Paşa’ya nişan ve hediye götürmek üzere Hicaz’a gönderildi. Bu ziyareti esnasında hac farîzasını da yerine getirdiğinden Hacı Vesim Paşa diye de anılmıştır. Sultan Abdülaziz’in Mısır seyahati sırasında da onun yaverliğini yaptı (1863). 1865 yılı başlarında önce Meclis-i Bahrî âzalığına, ardından da reisliğine getirilerek vezir rütbesiyle kaptanıderyâlığa tayin edildi. Dört buçuk ay kadar süren bu görevinden Sadrazam Fuad Paşa’nın donanma masraflarını kısma teklifine karşı çıktığı için azledildi. Bundan sonra Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliyye âzalığı (1867), Bahriye Meclisi ikinci reisliği gibi görevlerde bulundu. Yine bu sırada ikinci defa kaptanpaşalığa getirildi. Donanma başkumandanı olarak katıldığı ve dokuz ay süren Girit ablukası esnasında âsilere ait bir vapurun ele geçirilmesini temin ettiği için takdirname aldı. Tekrar tayin edildiği Meclis-i Vâlâ’nın Şûrâ-yı Devlet’e çevrilmesi üzerine (1 Nisan 1868) görevinden ayrılarak dokuz yıl kadar boşta kaldı. 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi sırasında Tuna İdâre-i Nehriyye kumandanlığına getirildi. Bir müddet sonra Karadeniz Boğazı muhafızlığı ile Bahriye kumandanlığına, ilâveten liman muhafızlığına tayin edildi. Bahriye Nezâreti’nin kurulmasından sonra 20 Haziran 1878’de Sultan Abdülhamid tarafından Bahriye nâzırlığına getirildi. Padişahın donanmanın silâhsızlandırılması teklifini kabul etmediği için görevinden alınarak evinde ikamete mecbur edildi (1879).

Aynı zamanda hattat olan Ahmed Vesim Paşa’nın on beş yıl kadar süren bu müddet zarfında sekiz mushaf yazdığı bilinmektedir. Mevlevî tarikatına mensup olan Ahmed Vesim Paşa, 8 Ramazan 1328’de (13 Eylül 1910) Üsküdar’daki yalısında vefat etti ve Üsküdar Mevlevîhânesi Türbesi’ne defnedildi.

Ahmed Vesim Paşa askerî ve idarî çeşitli çalışmaları, tok gözlülüğü ve açık sözlülüğü ile bilhassa Abdülaziz’in teveccüh ve itimadını kazanmıştır. En önemli hizmeti, donanmanın güçlendirilmesinde ilk zırhlı gemilerin sipariş edilmesini temin etmesi ve Osmanlı donanmasının onun zamanında dünyanın üçüncü büyük deniz kuvveti haline gelmesidir.

Hattatlığının yanı sıra resim ve mûsiki ile de meşgul olan Ahmed Vesim Paşa devrindeki sanatkârlarla dostluklar kurmuştur. Süheyl Ünver, yazdığı mushafların tezhibini de Vesim Paşa’nın yaptığını, bugün Deniz Müzesi’nde bulunan Kur’ân-ı Kerîm’in rokoko tarzındaki süslemelerinin ve Kâbe minyatürlerinin ise yakın dostu ve Sultan Abdülmecid’in başmüzehhibi Sâlih Efendi tarafından yapıldığını bildirmektedir. Yazdığı mushaflardan bir diğerini Eyüp Sultan Türbesi’ne hediye etmiş, bu mushaf daha sonraları Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne intikal etmiştir.

Ahmed Vesim Paşa’nın kızının damadı Sabahattin Volkan’dan alınan belge ve bilgilerden, yağlı ve sulu boya resimleri yanında çakı ile oyarak baston, sigara ağızlığı gibi eşyalar yaptığı öğrenilmiştir. Eserlerinden bazı örnekler Sabahattin Volkan’ın koleksiyonunda bulunmaktadır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1989 yılında İstanbul’da basılan 2. cildinde, 158-159 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.