https://islamansiklopedisi.org.tr/amr-b-ehtem
Hitabeti ve şairliğiyle meşhur soylu bir aileden gelen Amr’ın hayatı hakkında kaynaklarda fazla bilgi yoktur. Onunla ilgili olarak bilinenler, çeşitli olaylar ve şiirlerinden çıkarılabilen bilgilerden ibarettir. Babasının adının Sinan olduğu da söylenmektedir. Hicretin 9. yılında (630) henüz çocuk yaşta iken kabilesinden yetmiş-seksen kişilik bir heyetle Medine’ye geldi. Müslümanlar tarafından esir alınan Temîmliler’i kurtarmak ve İslâmiyet hakkında bilgi edinmek maksadıyla gelen heyet, devrin âdetine uyarak yanlarında hatip ve şairlerini de getirmişlerdi. Bunların İslâm şairleriyle karşılaşmasını istiyorlardı. Her ne kadar Hz. Peygamber böyle bir karşılaşmayı uygun görmemişse de Temîmliler’in ısrarı üzerine onların Zibrikān gibi meşhur şair ve hatipleriyle müslümanlardan Hassân b. Sâbit gibi şair sahâbîler atıştılar. Hz. Peygamber’e karşı kaba davranışları sebebiyle Peygamber’e nasıl hitap edileceğini öğreten âyetlerin (bk. el-Hucurât 49/2-5) nüzûlüne sebep olan Temîmliler İslâm şairlerinin üstünlüğünü kabul ederek müslüman oldular. Hz. Peygamber bol hediyeler vererek onları uğurladı.
Kabilesi içinde itibarı yüksek bir sahâbî olan Amr b. Ehtem son derece yakışıklı olduğu için kendisine “mükahhal” (sürmeli) de denirdi. Hz. Ömer’in huzurunda aynı kabileden Ahnef’le aralarında çekilen kura sonucu kabilesinin reisliği ona verilmiş, aynı gün rakibi ile aralarında geçen şiirli ve hitabeli atışmada da üstün gelmiştir (bk. İbn Abdürabbih, II, 64; İbn Nübâte, I, 150-154). Amr b. Ehtem Fars (İran) topraklarının fethini gerçekleştiren ve aralarında Temîmli askerlerin de bulunduğu ordu saflarında yer almış, zafer haberini de manzum ifadeleriyle Hz. Ömer’e o duyurmuştur (bk. Belâzürî, s. 379).
Amr, Câhiz’in de söylediği gibi hem şiir hem de hitabette başarılı olmuş sayılı kişilerdendir. Bir gün Hz. Peygamber’in huzurunda kendi kabilesinden şair Zibrikān’la birbirlerini tavsif etmeleri sırasında kullandığı sözler Resûlullah’ın, “Beyânın sihirli, şiirin de hikmetli olanı vardır” demesine vesile olmuştur.
Amr b. Ehtem şiirlerinde değişik konuları işlemiştir. Kendi soy ve aile şerefini anlatan, kabilesinin menkıbe ve zaferlerini dile getiren ve yer yer hamâsî özelliği olan şiirleri yanında, misafirperverliğin esasını ikramdan önce güler yüz ve tatlı dilin teşkil ettiğini belirten, zulmü yerip zalimi kınayan ve bazı nasihatlerini dile getiren beyitleri de vardır. Bu arada tabiat, gökyüzü, hayvan tasvirleri ve hiciv onun şiirinin değişik görüntüleridir. Abdülkādir el-Bağdâdî Amr b. Ehtem’in divanını, faydalandığı ve seçmeler yaptığı kaynaklar arasında zikrediyorsa da (bk. Ḫizânetü’l-edeb, I, 21) bu divanın günümüze ulaşmadığı anlaşılmaktadır (bk. Sezgin, II, 199-200). Ancak başta el-Mufaḍḍaliyyât olmak üzere muhtelif kaynaklarda yer alan 121 beyti Suûd Mahmûd Abdülcâbir tarafından neşredilmiştir (bk. Şiʿrü’z-Zibriḳān b. Bedr ve ʿAmr b. el-Ehtem, s. 79-101).
BİBLİYOGRAFYA
Vâkıdî, el-Meġāzî, III, 973-980.
İbn Hişâm, es-Sîre, IV, 206-213.
İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳāt, I, 294-295; II, 160-161.
Halîfe b. Hayyât, eṭ-Ṭabaḳāt (Zekkâr), I, 102.
Câhiz, el-Beyân ve’t-tebyîn, I, 36, 41, 235.
İbn Kuteybe, eş-Şiʿr ve’ş-şuʿarâʾ, II, 528-529.
Belâzürî, Fütûḥ (Rıdvân), s. 379.
İbn Abdürabbih, el-ʿİḳdü’l-ferîd, II, 64-65.
İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist, Kahire, ts. (Matbaatü’l-istikāme), s. 123.
İbn Abdülber, el-İstîʿâb (Bicâvî), III, 1163-1165.
İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ġābe, IV, 196.
İbn Nübâte, Şerḥu’l-ʿUyûn (Safedî, el-Ġays̱ü’l-münseccem içinde), Kahire 1305, I, 150-154.
İbn Hacer, el-İṣâbe (Bicâvî), IV, 604.
Abdülkādir el-Bağdâdî, Ḫizânetü’l-edeb, I, 21.
Blachère, Târîḫu’l-edeb, s. 290.
Sezgin, GAS, II, 199-200.
Suûd Mahmûd Abdülcâbir, Şiʿrü’z-Zibriḳān b. Bedr ve ʿAmr b. el-Ehtem, Beyrut 1404/1984, s. 59-101.
A. J. Wensinck, “Amr”, İA, I, 412.
a.mlf. – Ch. Pellat, “ʿAmr b. al-Ahtam”, EI2 (Fr.), I, 463-464.
