ÂTEŞKEDE

Farsça yazan 845 şairin biyografisini ihtiva eden eser, 1174 (1761) yılında yazılmaya başlanmıştır. Tezkirenin tamamlanma tarihi ise, belli değildir. Ancak eserde şairler için verilen ölüm tarihlerinden en sonuncusu 1193 (1779) olduğuna göre bu tarihten sonra tamamlandığı söylenebilir. İran’ın Afgan istilâsından (1709) güney eyaletlerinde düzeni sağlayan Kerim Han Zend’e kadar süren karışıklık dönemi hakkındaki elli yıllık tarihinden bahseden bir önsözün ardından, şairlerin mensup oldukları bölge ve şehirlere göre tertip edilmiş olan Âteşkede, “micmere” (mangal) adlı iki ana bölümden meydana gelmiştir. Lutf Ali Beg’in kendisinden önceki dönemlerde yaşamış şairlerin hayatlarına dair bilgi verdiği ilk micmere “şu‘le”, “ahger” ve “fürûğ” adlı üç alt bölüme ayrılmıştır. Şu‘le alt bölümünde İslâm dünyasının şair olan hükümdar, şehzade ve emîrlerinden; ahger alt bölümünde İran, Turan ve Hindistan şairlerinden; fürûğ alt bölümünde ise kadın şairlerden bahsedilmektedir. Tezkirenin bu kısmında verilen bilgilerin çoğu Takī-i Kâşî’nin Ḫulâṣatü’l-eşʿâr ve zübdetü’l-efkâr adlı eserinden alınmıştır. Müellifin çağdaşı yetmiş kadar şairin biyografisini ihtiva eden ikinci micmere “pertev” adı verilen iki alt bölüme ayrılmıştır. Birinci pertev Afganlılar’ın İran’ı istilâsı ve sonraki olaylar hakkında bir girişten sonra çağdaş şairlerin biyografilerini, ikinci pertev ise müellifin otobiyografisini ve şiirlerinden yaptığı seçmeleri ihtiva eder.

Dünya kütüphanelerinde birçok nüshası bulunan (bk. Storey, I/2, s. 871 vd., ayrıca İÜ Ktp., FY, nr. 499, 612, 619) Âteşkede’nin henüz tam bir ilmî neşri yapılmamıştır. Eser Kalküta (1249/1833) ve Bombay’da (1277/1860, 1299/1882) taş basması, Tahran’da (1337 hş./1958) ise eski bir yazmadan ofset olarak Seyyid Ca‘fer-i Şehîdî’nin önsöz ve notları ile yayımlanmıştır. Ancak hepsi de el yazısı nüshalardan taş basması veya ofset suretiyle yapılan bu baskılardan faydalanmak güçtür. Tahran baskısının diğerlerine tercih edilen tek yanı şahıs, yer ve kitap adlarını ihtiva eden fihristlerinin bulunuşudur. Âteşkede’nin ikinci baskısını hazırlamaya başlayan Hasan Sâdât Nâsırî, şimdiye kadar eserin Irâk-ı Acem’de yetişen şairlerin sonuna kadar olan bölümünü üç cilt halinde yayımlamıştır (Tahran 1336 hş. [1957]; 1338 hş. [1959] ve 1340 hş. [1961]). Âteşkede’nin hükümdarlar, prensler ve emîrlerden bahseden “şu‘le” bölümü N. Bland tarafından The Ātas̲h̲-Kadah or Fire-Temple, by Hajji Lutf Ali Beg of Isfahan adıyla ilk defa Londra’da basılmıştır (1841).

Özellikle müellifin yaşadığı devrin İran tarihi için de önemli bilgiler ihtiva eden Âteşkede’nin Türkçe bir tercümesinden söz ediliyorsa da (bk. EI² [İng.], V, 834; Storey, I/2, s. 872) bu doğru olmamalıdır. Zira tercümenin baskı yılı için verilen 1259 (1843) tarihi Âteşkede tercümesine değil, Devletşah Tezkiresi’nin Fehmi Efendi tarafından Sefînetü’ş-şuarâ adıyla yapılan tercümesine aittir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1991 yılında İstanbul’da basılan 4. cildinde, 58-59 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.