AYALON, David

Hayfa’da doğdu. Çocukluğu İngiliz yönetimi altındaki Kuzey Filistin’de geçti. Orta öğrenimini Hayfa’da tamamladı, burada Arap çocuklarıyla birlikte büyümesi sonraki yıllarda Arapça’ya yönelmesinde etkili oldu. 1933’te Kudüs’e giderek İbrânî Üniversitesi’ne kaydoldu, üniversitede Arap dili ve edebiyatı ile yahudi tarihi okudu. Hocalarından özellikle Shelomo Dov Goitein’in etkisinde kaldı. Makalelerini öğrenciliği sırasında 1935’ten itibaren yayımlamaya başladı. İlk yıllarda daha ziyade Ortaçağ İslâm toplumunda yahudilerin rolleri üzerine araştırmalar yaptı. Bu esnada bir yıl süreyle Beyrut Amerikan Üniversitesi’nde bulundu. 1940’lı yıllarda İslâm tarihi ve Memlük tarihi çalışmalarına yöneldi. II. Dünya Savaşı sırasında bir müddet İngiliz ordusunda görev yaptı. Leo Aryeh Mayer’in yönetiminde memlük sistemi üzerine hazırladığı doktora tezini 1946’da tamamladı. Neustadt olan soyadını 1948’de İsrail’in kurulmasının ardından Ayalon olarak değiştirdi.

İsrail’in kuruluşundan önce bir süre Yahudi Ajansı Siyasal Birimi’nde çalıştı. Daha sonra bu birim İsrail Dışişleri Bakanlığı’na dönüştürüldü ve Ayalon bakanlıkta Ortadoğu Bölümü’nün başına getirildi. 1950’de Goitein tarafından İbrânî Üniversitesi’nde Modern Ortadoğu Tarihi Bölümü’nü kurmak üzere davet edildi. Türkolog Uriel Heyd ve Gabriel Baer ile birlikte günümüzde İslâm ve Ortadoğu Araştırmaları Bölümü diye bilinen kısmın kurulmasında önemli rol oynadı. 1956 yılına kadar başkanlığını yaptığı bölümde modern Ortadoğu dersleri verdi. 1953-1957 arasında Asya ve Afrika Çalışmaları Enstitüsü’nün başkanlığını da yürüttü. 1983’te üniversitedeki görevinden emekli oldu. Ayalon’un doktora tez danışmanlığını yürüttüğü pek çok öğrencisi, İsrail ve Batı üniversitelerinde Ortadoğu çalışmaları bölümlerinde önemli rol oynamaktadır.

Ayalon 1950’li yıllarda Memlük Devleti’nde askerî-kölelik sistemi konusunda, daha sonra modern Memlük araştırmalarının kurucusu olarak kabul edilmesini sağlayan önemli çalışmalar yayımladı. 1960’lı yıllarda daha ziyade XV. yüzyılın ikinci yarısı ile XIX. yüzyılın ilk yarısı arasında Osmanlı Mısırı’nda memlüklerin rolü ve Memlük askerî sisteminin ilk nüvesini oluşturan, Halife Mu‘tasım-Billâh döneminde Abbâsî ordularındaki Türk askerleri üzerine araştırmalar yaptı. 1970’li yıllarda ise Moğol (Cengiz Han) yasası, bu yasanın Memlük idaresi ve hukukî sistemine etkisiyle Memlük sistemi konularında makaleler yayımladı. Emekliye ayrıldıktan sonra Ortaçağ İslâm toplumlarında hadımların rolü, Memlükler’in Osmanlılar tarafından ortadan kaldırılışı, Selçuklu ordularında memlükler (gulâm) konularını araştırdı. Çalışmalarında Memlük askerî ve idarî terimlerinin doğru biçimde tanımlanmasına büyük özen gösterdi. Onun temel tezlerinden biri, Yakındoğu’yu Haçlılar ve Moğollar’dan kurtaran Memlük Devleti ile İslâm topraklarını yüzyıllarca istikrarlı bir şekilde muhafaza ederek Avrupa’ya açılan Osmanlılar’ın bu başarısında memlük (gulâm, devşirme) sisteminin hayatî bir öneme sahip olduğu ve Türkler’in memlük sistemi olmadan İslâm tarihinde daha az önemli rol oynayacağıdır (Amitai, Studies in Islamic History, s. 30). Ayalon’un, İslâm tarihinde IX. yüzyıldan XIX. yüzyıla kadar süren köle-asker (memlük, gulâm, devşirme) hâkimiyetiyle hadımların rolü gibi teorileri bilim dünyasında hâlâ eleştiri ve tartışmalara konu olmaktadır. Ayalon uzun bir hastalık döneminin ardından 25 Haziran 1998’de Kudüs’te öldü. 1972’de İsrail’in sivil alanda en prestijli ödülü olan İsrail ödülüne lâyık görüldü. Ayrıca Israel Academy of Sciences and Humanities aslî üyesi ve Middle East Medievalists ve American Historical Society onur üyesiydi. Öğrencileri ve meslektaşları 1983’te yetmişinci doğum yılında bir hâtıra sayısı çıkarmışlardır (Studies in Islamic History and Civilization in Honour of Professor David Ayalon, ed. Moshe Sharon, Jerusalem 1986).

Eserleri. 1. L’esclavage du Mamelouk (Jerusalem 1951). Memlük askerî-kölelik sistemi hakkında en önemli eserlerden biridir. Çalışma ayrıca, müellifin toplu makalelerinden oluşan The Mamluk Military Society içinde yayımlanmış (London 1979), Samira Kortantamer tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir (“Memlûk Devletinde Kölelik Sistemi”, TİD, sy. 4 [1989], s. 211-247).

2. Gunpowder and Firearms in the Mamluk Kingdom: A Challenge to a Medieval Society (London 1956). Bu eserde, Memlükler’in Osmanlılar karşısında ateşli silâhlara uyum sağlayamadıkları için yenildikleri tezi ileri sürülmüştür.

3. The Military Reforms of Caliph al-Muʿtaṣim, Their Background and Consequences (Jerusalem 1963). Mu‘tasım-Billâh döneminde Abbâsî ordularındaki Türk askerleri hakkındadır. Çalışma müellifin makalelerinin toplu basımı olan Islam and Abode of War’da (London 1994) tekrar neşredilmiştir.

4. Eunuchs, Caliphs, and Sultans: A Study of Power Relationship (Jerusalem 1999). Ortaçağ İslâm devletlerinde hadımların rolüyle ilgili bu eser müellifin ölümünden hemen sonra yayımlanmıştır.

5. Le phénomène mamelouk dans l’orient islamique (Paris 1996).

6. Arabic-Hebrew Dictionary of Modern Arabic (Jerusalem 1947, Pessah Shinar’la birlikte). Arapça-İbrânîce bu sözlük Ayalon’un aynı zamanda iyi bir Arap filologu olduğunu göstermektedir.

Bazı Makaleleri: “Studies on the Structure of the Mamlūk Army-I” (BSOAS, XV/2 [1953], s. 203-228); “Studies on the Structure of the Mamlūk Army-II” (a.g.e., XV/3 [1953], s. 448-476); “Studies on the Structure of the Mamlūk Army-III” (a.g.e., XVI/1 [1954], s. 57-90); “The System of Payment in Mamluk Military Society” (JESHO, I/1 [1957], s. 37-65; I/3 [1958], s. 257-296); “Discharges from Service, Banishments and Imprisonments in Mamluk Society” (IOS, II [1972], s. 25-50); “Names, Titles and ‘Nisbas’ of the Mamluks” (a.g.e., V [1975], s. 189-232); “Aspects of the Mamluk Phenomenon, Part I: The Importance of the Mamluk Institution” (Isl., LIII [1976], s. 196-225); “Aspects of the Mamluk Phenomenon, Part II: Ayyubids, Kurds, and Turks” (a.g.e., LIV [1977], s. 1-32); “The Eunuchs in the Mamluk Sultanate” (Studies in Memory of Gaston Wiet, ed. Myriam Rosen-Ayalon, Jerusalem 1977, s. 267-295); “On the Eunuchs in Islam” (Jerusalem Studies in Arabic and Islam, I [Jerusalem 1979], s. 67-124); “Studies in al-Jabarti: I. Notes on the Transformation of Mamluk Society in Egypt under the Ottomans” (JESHO, III [1960], s. 148-174, 275-325 [Abdurrahman el-Cebertî’nin ʿAcâʾibü’l-âs̱âr’ı bağlamında Osmanlı Mısırı’nda memlüklerin rolü hakkındadır]); “The Historian al-Jabartī and his Background” (BSOAS, XXIII/2 [1960], s. 217-249); “The Muslim City and the Mamluk Military Aristocracy” (Proceedings of the Israel Academy of Sciences and Humanities, II [Jerusalem 1968], s. 311-329); “The Great Yāsa of Chingiz Khān: A Re-examination” (St.I, XXXIII [1971], s. 97-140; XXXIV [1971], s. 151-180; XXXVI [1972], s. 113-158; XXXVIII [1973], s. 107-156); “On the Term Khādim in the Sense of Eunuch in the Early Muslim Sources” (Arabica, XXXII/3 [Leiden 1985], s. 289-308); “The End of the Mamlūk Sultanate (Why did the Ottomans Spare the Mamlūks of Egypt and Wipe Out the Mamlūks of Syria?)” (St.I, LXV [1987], s. 125-148); “The Mamluks of the Seljuks: Islam’s Military Might at the Crossroads” (JRAS, VI/3 [1996], s. 305-333).

Ayalon’un 28 Ekim 1970 tarihinde İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde verdiği konferansın metni Salih Özbaran tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir (“Memlûkler ve Deniz Kuvvetleri: İslâm Âlemi ile Hıristiyan Avrupa Arasındaki Mücadelenin Bir Safhası”, TD, sy. 25 [1971], s. 39-51).

The Encyclopaedia of Islam’a Ortaçağ İslâm tarihiyle ilgili pek çok madde yazan Ayalon’un makalelerinin büyük kısmı Studies on the Mamluks of Egypt (1250-1517) (London 1977), The Mamluk Military Society: Collected Studies (London 1979), Outsiders in the Lands of Islam: Mamluks, Mongols, and Eunuchs (London 1988), Islam and Abode of War (London 1994) adlı eserlerde toplanarak yeniden yayımlanmış, pek çok eseri ve makalesi çeşitli dillere tercüme edilmiştir (eserlerinin bir listesi için bk. Amitai, Mamlūk Studies Review, III [1999], s. 5-12).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 142-143 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.