BAMMAT, Haydar

Dağıstan’ın Temir Khan Choura bölgesinde doğdu. Küçük yaşta babasını kaybettiği için annesi tarafından yetiştirildi. Önce İslâmî ilimleri ve Arapça’yı öğrendi. Yüksek öğrenimini hukuk alanında yaparak 1912’de Petersburg Üniversitesi’nden mezun oldu ve doktorasını da bu üniversiteden aldı. Bu sırada Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti bağımsızlık hareketlerinde önemli rol oynadı. Bağımsızlığın kazanılmasından sonra Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’nin dışişleri bakanı oldu. Mart 1918’de Türkiye ile Kuzey Kafkasya arasında Trabzon’da yapılacak barış konferansına katılmak üzere heyet başkanı olarak Türkiye’ye geldi. Azerbaycan-Kuzey Kafkasya Bağımsızlık Komitesi başkanı iken ardarda gelen Rus işgalleri sonucunda 1921’de geri çekilen askerî birliklerle beraber Türkiye’ye sığındı. Trabzon’da kısa bir süre kalıp evlendikten sonra Paris’e yerleşti. Orada The Caucasus adlı altı dilde sürekli ve bazan da Türkçe olmak üzere yedi dilde yayımladığı dergisiyle bağımsızlık hareketini sürdürdü. İslâm’a yaptığı hizmetleri ve devlet adamlığını takdir eden Afganistan Kralı Nâdir Şah 1925 yılında kendisini Afgan vatandaşlığına geçirdi. 1929’da Kafkasya ve Rus ihtilâlini konu alan Le Caucase et la Révolution Russe adlı eseri yayımlandı. Haydar Bammat II. Dünya Savaşı sırasında siyasî hayattan çekilerek doğrudan doğruya İslâmiyet ve İslâm dünyası ile ilgili eserler vermeye başladı. Bu arada Afganistan’ın İsviçre maslahatgüzarı olarak görev yaptı. Çeşitli diller yanında Türkçe’ye de çevrilen en önemli eseri Visages de l’Islam’ı da (Lausanne 1946; Paris 1959) bu dönemde kaleme aldı (Türkçe tercümesi İslâmiyetin Manevî ve Kültürel Değerleri, trc. Bahadır Dülger, Ankara 1963).

Cesur ve kabiliyetli bir lider olan Haydar Bammat, hayatı boyunca İslâmî akîde ve dünya görüşüne bağlı olarak yaşadı ve müslümanların haklarını korumaya çalıştı. Siyasî fikirleri bakımından İslâm’ın müslüman toplumların hayatında temel unsur olduğuna ve buna dayanarak bir müslüman ülkeler birliği kurulmasının zaruretine inanıyordu. 31 Mart 1965’te Paris’te öldü, oradaki Bobigny Müslüman Mezarlığı’na gömüldü. Bammat’ın Necmeddin ve Timur adında iki oğlu oldu. Bunlardan Necmeddin Bammat İslâm dünyasının tanınmış şahsiyetlerindendir.

Bazı yazılarında Georges Rivoire takma adını kullanan Bammat’ın diğer çalışmalarından bazıları şunlardır: Le Problème de Caucase (Lausanne 1911); Apport des Musulmans à la Civilisation (Genève 1962); “La Position de la Turquie”, Le Mois Suisse (Montreux, Julliet 1943).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1992 yılında İstanbul’da basılan 5. cildinde, 48-49 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.