BERZÛNÂME

İranlılar’ın millî destanlarından olan bu eserin müellifi, Atâî-yi Râzî ve Nâkûk diye bilinen Amîd Ebü’l-Alâ Atâî (Atâ) b. Ya‘kūb’dur. Gazneli Sultan İbrâhim devrinde (1059-1099) saray şairi olan Atâî’nin bugün adı bilinmeyen mensur bir eserden faydalanarak kaleme aldığı Berzûnâme, eski İran tarihinden bahseden ve Şehnâme tarzında yazılan destanların en uzun ve en önemlilerinden biridir. Eser genel olarak Firdevsî’nin ilgilenmediği Rüstem’in hânedanı ile alâkalı rivayetleri, onun torunu ve Sührâb’ın Turanlı Şehrû adlı bir kadından olan oğlu Berzû’nun kahramanlıklarını konu edinir. Berzûnâme’nin en güzel bölümü sayılan “Sûsennâme” başlıklı manzume, Sûsen adlı Turanlı bir şarkıcının İranlı savaşçılara kurduğu tuzağı ve bunların İranlı Rüstem tarafından kurtarılmasını hikâye eder. Berzûnâme’nin 68.000 beyite kadar ulaşan geniş hacmi içinde yer alan “Sûsennâme”ye bağımsız bir eser olarak da rastlanılır.

Kaynaklara göre Atâî, Berzûnâme’sini Firdevsî’nin Şehnâme’sine bir zeyil yazmayı düşünerek kaleme almıştır. Şehnâme örnek alınarak yazılan eserler içerisinde Berzûnâme, edebî ustalık açısından Esedî-i Tûsî’nin Gerşâspnâme’si ile birlikte en önde gelmekte, hatta Atâî’nin yer yer Firdevsî’nin üslûbuna yaklaştığı ve ona eriştiği kabul edilebilmektedir. Atâî’nin bu eseri dışında Arapça şiirleri ve 1400-1900 civarında beyit ihtiva eden Bîjennâme adlı başka bir manzumesi de vardır.

Berzûnâme’nin bazı bölümleri Turner Macan (Şehnâme neşrinin sonunda, IV, 2160-2296; daha sonraki Şehnâme baskılarında da bunlara rastlanır), Kosegarten (Mines de l’Orient, V, 109-125), Vullers (Chrestomathia Schahnamiana, s. 87-99) ve S. de Sacy (“Chrestomathia Schahnamiana in usum scholarum edidit annotationibus et glossario locupleti instruxit Joann-Agus Vellers”, Journal des savants, [Paris 1834], s. 207-218) tarafından yayımlanmıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1992 yılında İstanbul’da basılan 5. cildinde, 526 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.