BİNÂÜ’l-EF‘ÂL

Daha çok Binâ diye tanınan bu eser, fiillerin mâzi ve muzâri kiplerinde görülen ses, yapı ve mâna değişikliği esas alınarak Arapça gramerinin kelime yapısıyla (sarf) ilgili temel bilgileri öğretmek amacıyla hazırlanmıştır. Mevcut kaynaklarda yazarına rastlanmayan kitabın, içinde Zemahşerî’ye (ö. 538/1144) ait el-Mufaṣṣal’ın bir şerhine atıf yapılmış olması dikkate alındığında VI. (XII.) yüzyıl veya sonrasında yazıldığı anlaşılmaktadır.

Arapça’daki fiil kalıplarının sülâsîden südâsîye doğru ve dildeki işleklik sırasına göre masdarlarıyla birlikte verilmesi, ayrıca her kalıbın müteaddî ve lâzım mânalarına işaret edilmesi kitabın en belirgin özelliklerindendir. Fiillerde görülen söz konusu değişiklikleri otuz beş babda ele alan kitap, on sekiz babda sülâsî mücerred ve mezîd fiilleri, kalan on yedi babda da rubâî mücerred ve mezîd fiil kalıplarını vermekte ve “aksâm-ı seb‘a” bilgisiyle son bulmaktadır.

Arap ülkeleri dışında İslâm âleminde, özellikle Osmanlı-Türk dünyasında yüzyıllar boyu okutulan ve Arapça öğreniminde temel bir merhale kabul edilen kitap, Sarf Cümlesi olarak bilinen kitapçıklar grubuyla birlikte veya müstakil olarak birçok defa basılmıştır. Çeşitli şerhleri arasında Akkirmânî’nin (ö. 1174/1760) Şerḥu’l-Binâʾ (İstanbul 1257, 1259, 1316) adlı eseriyle Karaağaçlı Ahmed Rüşdî Efendi’nin (ö. 1251/1835-36) Esâsü’l-Binâʾ (İstanbul 1250, 1265, 1292) adlı şerhi defalarca basılmıştır. Bu konuda Ahmed b. Muhammed b. Abdülazîz el-Endelüsî’nin de 1038’de (1628-29) tamamladığı Mâniḥu’l-ġınâʾ ve müzîlü’l-ʿanâʾ min Kitâbi’l-Binâʾ adıyla bir eser kaleme aldığı bilinmektedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1992 yılında İstanbul’da basılan 6. cildinde, 179 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.