CODERA y ZAIDIN, Francisco

İspanya’da Aragon bölgesinin Pireneler’e yakın Fonz kasabasında orta halli bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Küçük yaşlarından itibaren parlak zekâsı, güçlü hâfızası ve öğrenmeye olan merakı ile dikkatleri çekti. 1855’te Zaragoza Üniversitesi’nde fen bilimleri ve ilim tarihi okumaya başladı; ancak bir süre sonra devam ettiği fakültenin kapatılması, tahsil hayatının sosyal bilimler alanına kaymasına sebep oldu. Bir taraftan ilâhiyat, diğer taraftan edebiyatla ilgilenirken hukuk bilgisini geliştirmek gayesiyle 1861 sonrasında Madrid’e gitti. Burada hukukun yanı sıra Grekçe, Latince, İbrânîce ve Arapça öğrendi. 1868’de Zaragoza Üniversitesi’ne Grekçe profesörü olarak tayin edildi; daha sonra aynı görevle bir süre de Gırnata’da çalıştı. Zaragoza’da bulunduğu sırada takip ettiği Severo Catalina ve Pascual de Gayangos’un dersleri, Arapça çalışma şevkini arttırdığı gibi kendisine Arapça kaynaklara dayanarak memleketi olan Aragon’un tarihini yazma fikrini de ilham etti. 1874 yılında katıldığı bir imtihanı kazanarak Madrid Üniversitesi’nde Arap dili profesörü oldu. 1888’de ilmî araştırmalar yapması için İspanyol hükümetince Kuzey Afrika’ya gönderildi. Burada bulunduğu süre içinde hem Arapça’sını geliştirdi, hem de Tunus ve Cezayir’den çok sayıda el yazması eser toplayarak zengin bir kütüphane sahibi oldu. Ülkesine dönüşünde Madrid Üniversitesi’nde Pascual de Gayangos’un yerine Arapça bölümünün başkanlığına getirildi.

Codera yaptığı araştırmalar yanında Endülüs tarih ve kültürünün bazı temel kaynaklarının neşrini de gerçekleştirdi. Bu çabası ona, Endülüs İslâm kültür ve medeniyetini kendi orijinal kaynaklarından tanıma imkânını verdi ve bunun sonucunda, ele aldığı konularda ortaya koyduğu tarafsız ve ön yargısız tutumuyla, o zamana kadar genellikle İslâm aleyhinde tezler üreten İspanyol şarkiyatçıları arasında yeni ve farklı bir çığırın öncüsü oldu. “Los Benî Codera” (Codera’nın oğulları) lakabıyla anılan Julián Ribera, Miguel Asin Palacios, Angel González Palencia gibi ünlü öğrencileri, onun açtığı bu çığırı bir ekole dönüştürerek İspanyol şarkiyatçılığının ilmî temeller üzerine oturmasını sağladılar.

Codera’nın asıl hedefi, müslüman İspanya’ya ait genel bir kültür tarihi yazmaktı. Bu arzusunu tek bir eserle gerçekleştiremediyse de böyle bir eserin parçaları olarak kabul edilebilecek birçok önemli çalışma yaptı. Bu çalışmaların iki temel özelliğinden biri, hıristiyan kaynaklarını ihmal etmemekle beraber daha çok İslâm kaynaklarına dayandırılmış olmaları, diğeri de daha önceki İspanyol şarkiyatçılarının kaleme aldıkları eserlere kıyasla peşin hükümlerden ve bunların sebep olduğu hatalardan büyük ölçüde arınmış bulunmalarıdır.

1879’da Real Academia de Historia’nın üyeliğine seçilen ve burada Endülüs medeniyetine dair çeşitli konferanslar veren Codera, aynı zamanda iyi bir nümismat ve epigrafist olarak da kendini göstermiştir. 1904’te Codera’nın anısına Homenaje á D. Francisco Codera (Zaragoza 1904) adıyla bir armağan hazırlanmıştır.

Eserleri. A) Monografiler. 1. Mozárabes, su condición social y política (Lérida 1866). İslâm kültürünü benimsemiş hıristiyan İspanyollar’ın sosyal ve siyasî hayatları hakkındadır.

2. Tratado de numismática arábigo-española (Madrid 1879). Endülüs İslâm paralarıyla ilgili bir araştırmadır.

3. Estudios críticos de la historia árabe-española (Zaragoza-Madrid 1903-1917). Journal Asiatique’te yayımlanmış çeşitli makalelerinin, “Coleccion de Estudios Arabes” dizisinin VIII ve IX. ciltleri olarak yapılmış toplu bir yayımdır.

4. Decadencia y desaparición de los almoravides de España (Zaragoza 1899). Murâbıtlar’ın Endülüs’teki hâkimiyetlerinin zayıflaması ve yıkılışı üzerine yapılmış bir çalışmadır.

B) Neşirler (Biblioteca Arabigo-Hispana serisi). 1. İbn Beşküvâl, eṣ-Ṣıla (I-II, Madrid 1882-1883).

2. Ahmed b. Yahyâ ed-Dabbî, Buġyetü’l-mültemis (J. Ribera ile birlikte, Madrid 1884-1885).

3. İbnü’l-Ebbâr, et-Tekmile li-Kitâbi’ṣ-Ṣıla (I-II, Madrid 1886-1887).

4. İbnü’l-Faradî, Târîḫu ʿulemâʾi’l-Endelüs (I-II, Madrid 1891-1892).

5. İbn Hayr, Fehrese (J. Ribera Tarrago ile birlikte, I-II, Sarakusta 1894-1895).

Codera’nın belli başlı makaleleri de şunlardır: “Contenido de las cien primeras paginas de la Assilah de Aben Pascual” (Boletín de la Real Academia de la Historia, sy. 2 [Madrid 1882], s. 164-168); “Segundo cuaderno de la Assilah de Aben Pascual” (a.g.e., sy. 2 [1882], s. 215-217); “Manuscritos de autores arabes espanoles existentes en Túnez” (a.g.e., sy. 5 [1884], s. 9-11); “Comision Historica en Túnez, 1884” (a.g.e., sy. 12 [1888], s. 380-399); “Tres manuscritos importantes de autores arabes espanoles en la mezquite mayor du Tunez” (a.g.e., sy. 12 [1888], s. 399-406); “Manuscritos arabes de la mezquita mayor de Tunez en la Exposicion historico-europea” (a.g.e., sy. 21 [1892], s. 462-463); “Libros procedentes de Marruecos” (a.g.e., sy. 24 [1894], s. 365-378); “Libros arabes adquiridos para la Academia” (a.g.e., sy. 23 [1893], s. 448-454; sy. 26 [1895], s. 408-416); “Copia de un tono de Aben Çaid al-Mughrib fi hula al-Maghrib a la Academia” (a.g.e., sy. 27 [1895], s. 148-160); “Manuscritos arabes espanoles de le coleccion de la casa Brill de Leiden” (a.g.e., sy. 27 [1895], s. 266-273); “Lápida arábiga descubierta en la catedral de Córdoba en el año último (1896)” (a.g.e., sy. 32 [1898], s. 10-16); “Peleografia árabe. Dificultades que ofrece. – Su estado. – Medios de desarrollo” (a.g.e., sy. 33 [1898], s. 297-306); “Catálogos de bibliotecas de Constantinopla” (a.g.e., sy. 18 [1891], s. 297-303; sy. 35 [1899], s. 494-502).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1993 yılında İstanbul’da basılan 8. cildinde, 49-50 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.