CÜBEYR b. MUT‘İM

Soyu Abdümenâf’ta Hz. Peygamber’le birleştiğinden Resûl-i Ekrem’in amcaoğullarından sayılır. Nevfeloğulları’nın ve Kureyş’in eşrafından olduğu için Câhiliye devrinde ve İslâm döneminde büyük bir itibara sahipti.

Babası Mut‘im b. Adî Bedir Gazvesi’nden bir süre önce müşrik olarak ölmesine rağmen Mekke döneminde Hz. Peygamber’e iyilik etmiş ve ona destek olmuştu. Buna rağmen Cübeyr’in uzun süre İslâmiyet’e düşman kaldığı anlaşılıyor. Nitekim hicretten önce Dârünnedve’de Hz. Peygamber’in öldürülmesine karar verildiği zaman Nevfeloğulları’nın temsilcilerinden biri de Cübeyr idi. Bedir Gazvesi’ne müşriklerin safında katıldı. Daha sonra esirlerin serbest bırakılması konusunda Hz. Peygamber’le görüşmek üzere Medine’ye gitti. Mekke’ye dönüşünde Bedir yenilgisinin intikamını almak için Kureyş kervanından elde edilen kârın dağıtılmayarak savaş hazırlıklarına sarfedilmesini Ebû Süfyân’a teklif edenler arasında o da vardı. Ayrıca çevreden yardım sağlamak üzere meşhur şair Ebû Azze’yi ısrarla, hatta tehditle harekete geçirmiş, kölesi Vahşî b. Harb’e, Bedir’de amcası Tuayme b. Adî’yi öldüren Hamza’yı ortadan kaldırdığı takdirde kendini hürriyetine kavuşturacağını vaad etmişti. Uhud’da Vahşî Hz. Hamza’yı şehid edince Cübeyr çok sevinmişti. Daha sonra Recî‘ faciasında esir alınan Hubeyb’i Mekke’de eziyetle öldürenlerden biri de oydu.

Hudeybiye Antlaşması’ndan sonra Cübeyr eski düşmanlığından vazgeçmiş, 628’de müslüman olmuş, hatta bir rivayete göre Hayber’in fethine katılarak Hz. Peygamber’den kabilesine ganimetten pay vermesini istemiştir. Mekke’nin fethi sırasında İslâmiyet’i kabul eden tulekādan olduğu da söylenir. Daha sonra İslâm ordusuyla beraber Huneyn Gazvesi’ne katılmış ve müellefe-i kulûbdan sayılarak kendisine bol miktarda ganimet verilmiştir.

Hz. Ömer divanı oluştururken ensâb ilmindeki bilgisinden dolayı Cübeyr’e de bu işte görev vermişti. Cübeyr Hz. Ömer tarafından Kûfe valiliğine tayin edilmişse de bu tayinin hemen ardından Mugīre b. Şu‘be onun azlini ve kendi tayinini sağlamıştır. Hz. Osman’a karşı ayaklanarak Medine’ye yürüyen âsileri geri çevirmek üzere onlarla görüşmeye giden grup arasında yer almış, Hz. Osman şehid edilince her türlü tehlikeyi göze alarak onun defninde hazır bulunmuş, bir rivayete göre Hz. Osman’ın cenaze namazını o kıldırmıştır. Hakem Vak‘ası’nda Amr b. Âs, Ebû Mûsâ el-Eş‘arî ile anlaşmazlığa düştüğü zaman Kureyş ileri gelenlerinden beş kişi ile istişareyi teklif etmişti ki bu beş kişiden birisi Cübeyr idi.

Cübeyr yumuşak huylu ve uzak görüşlü bir kişi olup nesep konusundaki bilgisiyle tanınırdı. Bu hususta hocası Hz. Ebû Bekir’di. Hz. Peygamber’den altmış hadis rivayet etmiştir. Kendisinden de rivayetleri Kütüb-i Sitte’de yer alan iki fakih oğlu Nâfi‘ ve Muhammed ile Süleyman b. Surad, Saîd b. Müseyyeb gibi âlimler rivayette bulunmuşlardır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1993 yılında İstanbul’da basılan 8. cildinde, 104-105 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.