EBÜ’l-FETH el-EZDÎ

Musul’da doğup Bağdat’ta yaşadı. Yetişme çağında Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî, İbn Cerîr et-Taberî, Ebû Arûbe el-Harrânî, İbnü’l-Bâgandî, Ebü’l-Kāsım el-Begavî ve daha birçok hocadan hadis aldı. Kendisinden de Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ebû İshak İbrâhim b. Ömer el-Bermekî gibi hadisçiler rivayette bulundular.

Ebû Bekir el-Berkānî’nin zayıf bir râvi kabul ettiği Ebü’l-Feth, Büveyhî emîrlerinden Rüknüddevle (943-976) için, “Cebrâil Hz. Peygamber’e bu emîrin sûretine girerek vahiy getirirdi” anlamında bir hadis uydurmakla ve bunun karşılığında emîrin iltifat ve ikramına nâil olmakla itham edilmiştir. Hatîb el-Bağdâdî’nin naklettiği bu hadis uydurma olayını Sem‘ânî ve İbnü’l-Cevzî ondan aynen aktarmakta, İbn Hacer el-Askalânî ise bu hadiseyi bir başka Muhammed b. Hüseyin el-Ezdî’nin biyografisinde (Lisânü’l-Mîzân, V, 140) zikretmektedir. Ancak Zehebî’nin hiçbir eserinde bunu nakletmemesi iddiayı doğru bulmadığı kanaatini uyandırmaktadır. Hatîb el-Bağdâdî, Ebü’l-Feth’in rivayetleri arasında garîb ve münker hadisler bulunduğunu söylemekte, münker rivayetlerine bir misal veren Zehebî ise onu ileri derecede zayıf bulanların haklı olmadığını ifade etmektedir.

Musul âlimlerinin önemsemedikleri ve hatta hafife aldıkları Ebü’l-Feth, zayıf râviler hakkında yazdığı eserinde müsamahasız davrandığı ve birçok muhaddisin güvenilir kabul ettiği pek çok kişiyi hiçbir delile dayanmaksızın zayıf saydığı için tenkit edilmiştir.

Ebü’l-Feth el-Ezdî Şevval 374’te (Mart 985) Musul’da vefat etti. Bu tarih 367 (977-78) ve 369 (979-80) olarak da zikredilmektedir.

Eserleri. 1. Tesmiyetü men vâfeḳa ismühû isme ebîhi mine’ṣ-ṣaḥâbe ve’t-tâbiʿîn ve men baʿdehüm mine’l-muḥaddis̱în. Bâsim Faysal Ahmed el-Cevâbire, risâlenin Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’ndeki nüshasına (III. Ahmed, nr. 624/17, vr. 226^a-228^a) dayanarak eseri Men vâfeḳa ismühû isme ebîh adıyla ve müellifin Men vâfeḳa ismühû künyete ebîh adlı risâlesiyle birlikte yayımlamıştır (Küveyt 1408/1988).

2. Men vâfeḳa ismühû künyete ebîh. Müellifin birinci eseriyle birlikte neşredilmiştir (Küveyt 1408/1988).

3. Kitâbü’l-Maḫzûn fî ʿilmi’l-ḥadîs̱. Kendilerinden sadece bir kişinin hadis rivayet ettiği 269 sahâbîyi alfabetik olarak sıraladığı ve bunlardan seksen ikisinin rivayetlerini de zikrettiği eserin bir nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (III. Ahmed, nr. 624/20, vr. 206^b-219^b). Ali Vasfi Kurt eser üzerinde yüksek lisans tezi çalışması yapmıştır (MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1987).

4. İsmü külli ṣaḥâbiyyîn revâ ʿan Resûlillâh emren ve nehyen ve men baʿdehû mine’t-tâbiʿîn ve ġayrihim mimmen lâ eḫa lehû yüvâfiḳu ismühû min neḳaleti’l-ḥadîs̱ min cemîʿi’l-emṣâr. Eserin birer nüshası Topkapı Sarayı Müzesi (III. Ahmed, nr. 2969/5, vr. 525^a-532^b) ve Süleymaniye (Lâleli, nr. 3729/8, vr. 73^b-92^a) kütüphanelerinde mevcuttur.

5. Eḥâdîs̱ münteḳāt. Garîbü’l-hadîse dair olan bu çalışmanın bir nüshası Zâhiriyye Kütüphanesi’ndedir (Mecmua, nr. 79, vr. 112^a-115^b).

6. Kitâb fîhi mevâʿiẓ ve ḥikem. Bir nüshası Zâhiriyye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Mecmua, nr. 18, vr. 176^a-193^a).

Ayrıca Fevâʾid fi’l-ḥadîs̱, Zehebî’nin büyük bir cilt olduğunu söylediği el-Cerḥ ve’t-taʿdîl fi’ḍ-ḍuʿafâʾ min ricâli’l-ḥadîs̱ ve Şerḥu’ş-Şihâb adlı eserlerinin bulunduğu kaynaklarda zikredilmektedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1994 yılında İstanbul’da basılan 10. cildinde, 319-320 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.