EBÜ’l-MEHÂSİN el-FÂSÎ

19 Rebîülevvel 937’de (10 Kasım 1530) Kasrülkebîr’de (Alcázarquivir) doğdu. Doğum yılı 938 olarak da kaydedilir. Kuzey Afrika fâtihi Ukbe b. Nâfi‘ el-Fihrî’nin soyundan gelen ve Endülüs şehirlerinden Mâleka’nın (Malaga) tanınmış ailelerinden olan Beni’l-Cedd’e mensuptur. Ailesi IX. (XV.) yüzyılın sonlarına doğru Fas’a göç etti ve buraya nisbetle anıldı. Ticaretle uğraşan babası Muhammed b. Yûsuf daha sonra Kasrülkebîr’e yerleşti. İlk tahsilini burada yapan Ebü’l-Mehâsin, Abdurrahman b. Muhammed el-Habbâz el-Kasrî’den Kur’an, fıkıh ve nahiv okudu. Genç yaşta devrin büyük velîlerinden Şâzeliyye şeyhi Sîdî Abdurrahman el-Meczûb’a intisap etti. Tahsilini tamamlamak için biri 960’tan (1553) önce, diğeri 962’de (1555) olmak üzere iki defa Fas’a gitti. Aralarında İbn Celâl et-Tilimsânî, Abdurrahman b. İbrâhim ed-Dükkâlî ve Ahmed el-Mencûr’un da bulunduğu birçok hocadan ders aldı. Daha sonra Kasrülkebîr’e döndü ve ders vermeye başladı. Kısa sürede şöhrete kavuştu. Şeyhi Abdurrahman el-Meczûb onu takdir eder ve kendisine “çağının Gazzâlî’si” derdi. Abdurrahman el-Meczûb vefat edince (Zilhicce 976 / Mayıs 1569) Şeyh Abdullah b. Hüseyin el-Megārî onun yerine geçti. Altı ay sonra Megārî’nin ölümüyle de hilâfet Ebü’l-Mehâsin’e kaldı.

Ebü’l-Mehâsin, 986 (1578) yılında Portekizliler’e karşı yapılan meşhur Vâdilmehâzin Savaşı’na katılarak yararlılıklar gösterdi (Selâvî, V, 80, 82). 988’de (1580) Fas’a göç etti; burada bir cami yaptırdı (1004/1595) ve ez-Zâviyetü’l-Fâsiyye diye anılan zâviyesini kurdu. Bundan bir yıl önce Tıtvân’da müridleri için kurdurduğu zâviye muhtemelen bu şehirdeki ilk zâviyedir (Muhammed Dâvûd, I/2, s. 307). Geniş bir mürid ve talebe halkasına sahip olan Ebü’l-Mehâsin Karaviyyîn Medresesi’nde Ḳūtü’l-ḳulûb, İḥyâʾü ʿulûmi’d-dîn, eş-Şerîsiyye fî âdâbi’s-sülûk gibi eserleri okuttu (Hasan es-Sâih, s. 374). Talebeleri arasında, daha sonra önemli bir âlim olan oğlu Muhammed el-Arabî başta olmak üzere İbrâhim es-Sayyâd, şeyhi Meczûb’un oğlu Muhammed es-Seb‘, Ebü’l-Abbas Ahmed Şakrûn el-Fahhâr, Abdülvehhâb el-Humeydî ve Ebü’l-Abbas Ahmed b. Abdurrahman et-Tilimsânî et-Ticânî sayılabilir.

Ebü’l-Mehâsin 18 Rebîülevvel 1013 (14 Ağustos 1604) tarihinde Fas’ta vefat etti. Bâbülfütûh semtinde bulunan türbesi meşhur bir ziyaretgâhtır.

Fas bağımsızlık hareketi liderlerinden devlet ve fikir adamı Allâl el-Fâsî’nin (ö. 1974) atalarından olan Ebü’l-Mehâsin, kaynaklarda tasavvufî hakikat ve işaretler konusunda derin bilgi sahibi, zamanın kutbu ve bininci yılın müceddidi olarak nitelendirilir.

Ebü’l-Mehâsin el-Fâsî’nin biyografisiyle ilgili birçok eser kaleme alınmış olup oğlu Muhammed el-Arabî el-Fâsî’nin Mirʾâtü’l-meḥâsin min aḫbâri’ş-Şeyḫ Ebi’l-Meḥâsin, diğer oğlu Ahmed b. Yûsuf el-Fâsî’nin el-Mineḥu’ṣ-ṣafiyye fi’l-esânîdi’l-Yûsufiyye, torununun oğlu Muhammed Mehdî b. Ahmed b. Ali b. Yûsuf el-Fâsî’nin el-Cevâhirü’ṣ-ṣafiyye mine’l-meḥâsini’l-Yûsufiyye ve Ravżatü’l-meḥâsini’z-zehiyye bi-meʾâs̱iri’ş-Şeyḫ Ebi’l-Meḥâsini’l-behiyye, yine torununun oğlu Abdurrahman b. Abdülkādir b. Ali b. Yûsuf el-Fâsî’nin İbtihâcü’l-ḳulûb bi-ḫaberi’ş-Şeyḫ Ebi’l-Meḥâsin ve şeyḫihi’l-Mecẕûb, Muhammed b. Tayyib el-Kādirî’nin Ferîdetü’d-dürri’ṣ-ṣafî fî vaṣfi’l-cemâli’l-Yûsufî, Süleyman b. Muhammed el-Hasenî’nin ʿİnâyetü ûli’l-mecd bi-ẕikri Âli’l-Fâsî İbni’l-Mecd adlı eserleri bunlar arasında zikredilebilir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1994 yılında İstanbul’da basılan 10. cildinde, 337 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.