https://islamansiklopedisi.org.tr/el-bed-vet-tarih
Sâmânî vezirlerinden birinin teşvikiyle bir Sâmânî şehzadesi adına yazıldığı anlaşılan Kitâbü’l-Bedʾ ve’t-târîḫ (Kitâbü Bedʾi’l-ḫalḳ ve’t-târîḫ), eskiden beri Makdisî’nin hocası Ebû Zeyd el-Belhî’ye (ö. 322/934) nisbet edilmekteydi. Halîl b. Hüseyin tarafından 663 (1265) tarihinde istinsah edilmiş olan Süleymaniye Kütüphanesi (Damad İbrâhim Paşa, nr. 918) nüshasını neşreden Cl. Huart da eserin I ve II. ciltlerinde müellif olarak Ebû Zeyd el-Belhî’yi göstermiş, fakat daha sonra bu hatayı farkederek diğer ciltlerde eserin Makdisî’ye ait olduğunu belirtmiştir. Kitâbü’l-Bedʾ ve’t-târîḫ’i Belhî’ye nisbet eden en eski müellif İbnü’l-Verdî’dir. Daha sonra Kâtib Çelebi de muhtemelen yazma nüshanın mukaddimesindeki bilgilere aldanarak eseri Belhî’ye nisbet etmiştir. Halbuki Ebü’l-Meâlî Muhammed b. Ubeydullah (ö. 485/1092), Beyânü’l-edyân’da el-Bedʾ ve’t-târîḫ’in Makdisî’ye ait olduğunu söyler ve ondan nakillerde bulunur. İbnü’n-Nedîm el-Fihrist’inde çağdaşı olan Belhî’nin bütün eserlerine yer verdiği halde bu eserden bahsetmemesi, söz konusu kitabın Makdisî’ye ait olduğunu teyit etmektedir.
Müellif eserini 355 (966) yılında Sîstan’ın Büst şehrinde tamamlamıştır. Sadece İslâmî kaynaklardan değil aynı zamanda Yahudi ve Hint kaynaklarından da istifade edilerek hazırlandığı anlaşılan ve siyasî tarih için olduğu kadar medeniyet ve dinler tarihi, kelâm ve İslâm felsefesi için de önemli bir kaynak olan el-Bedʾ ve’t-târîḫ yirmi iki fasıldan meydana gelmektedir. İlk dokuz fasıl, tartışma âdâbı ve metodu gibi mantık ve kelâmı ilgilendiren konulara yer verildikten sonra Allah’ın varlığı ve birliği, sıfatları ve isimleri, peygamberlik, âlemin yaratılışı, meteorolojik olaylar, levh-i mahfûz, arş, kürsî, melekler, sûr, sırat, mîzan, a‘raf, mükâfat ve ceza, sidretü’l-müntehâ ve âhiret hayatı, Hz. Âdem’in yaratılışı, neslinin çoğalması, kıyamet alâmetleri gibi dinî ve felsefî konulara ayrılmıştır. Bu bölümler daha çok o devirdeki İslâm âlimlerinin felsefe ve genel kültürle ilgili düşüncelerini ihtiva etmektedir. 10. fasılda peygamberler tarihine kısaca temas edilmekte, 11. fasılda İslâm öncesi Arap ve İran tarihi hakkında bilgi verilmektedir. 12. fasılda yeryüzündeki din ve mezheplerden bahseden eser, bu arada Yahudilik, Hıristiyanlık, eski Hint, Çin ve Türk dinleriyle Araplar’ın Câhiliye dönemindeki inançları, Harrânîler, düalistler, putperestler, Mecûsîler ve Hürremîler hakkında bilgi vermektedir. 13. fasıl coğrafyaya ayrılmış olmakla beraber aynı zamanda zengin tarihî bilgileri de ihtiva eder. 14. fasılda soy bilgisine (ilmü’l-ensâb) ve Araplar’ın soyuna, ayrıca Câhiliye dönemi Arap toplumunun sosyal, kültürel ve iktisadî hayatında önemli yeri olan panayırlara yer verilmiştir. 15-17. fasıllar Hz. Peygamber’e ayrılmış olup bu fasıllarda onun doğumu, gençliği ve peygamberliği, hicreti, gazâları, şemâili, ahlâk ve yaşayışı, hanımları, çocukları ve ölümü hakkında bilgi verilmektedir. 18. fasılda ashâb-ı kirâmın faziletlerinden, ensar ve muhacirlerin ileri gelenlerinden, 19. fasılda müslümanlar arasında çıkan ihtilâflar ve mezheplerden bahsedilmektedir. Makdisî o dönemde yaşayan mezhepler hakkında bilgi toplamak için uzun ve yorucu seyahatlere çıkmış, Mücessime, Mu‘tezile, Maniheizm ve Mazdeizm hakkında incelemeler yapmıştır. 20. fasılda Hulefâ-yi Râşidîn devri, 21. fasılda kısaca Emevîler, 22. fasılda ise kuruluşundan Halife Mutî‘-Lillâh devrinin sonuna kadar Abbâsîler hakkında bilgi verilmektedir.
Eserin Süleymaniye Kütüphanesi’nde biri muhtasar olmak üzere dört yazma nüshası bulunmaktadır (Damad İbrâhim Paşa, nr. 918 [h. 663]; Yusuf Ağa, nr. 315 [h. 670]; Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 701 [h. 1006]; Ayasofya [Muhtasar], nr. 3406 [h. VIII./XIV. yüzyıl]).
el-Bedʾ ve’t-târîḫ Cl. Huart tarafından altı cilt olarak yayımlanmış (Le livre de la Création et de l’Histoire d’Abou Zéid Ahmed ben Sahl al-Balkhī, Bibl. de L’École des Langues or. viv. s. IV, vol. XVI/I-VI, Paris 1899-1919), daha sonra Mektebetü’l-Müsennâ tarafından üç cilt (altı cüz) halinde ofset olarak basılmıştır (Bağdat 1962). Ayrıca IV-VI. ciltleri Âferîneş ve Târîḫ adıyla Farsça’ya çevrilerek altı cilt halinde yayımlanmıştır (nşr. M. R. Şâfiî, Tahran 1349 hş./1970).
BİBLİYOGRAFYA
Makdisî, Kitâbü’l-Bedʾ ve’t-târîḫ (nşr. Clément Huart), Paris 1899-1919, I-VI.
Sirâceddin İbnü’l-Verdî, Ḫarîdetü’l-ʿacâʾib, Kahire 1324, s. 249-252.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 227.
M. Şemseddin [Günaltay], İslâm’da Târih ve Müverrihler, İstanbul 1339-42, s. 85-91.
Serkîs, Muʿcem, I, 241-242.
Brockelmann, GAL Suppl., I, 222.
Ziriklî, el-Aʿlâm, I, 131; VIII, 159.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, XII, 294.
Sezgin, GAS, I, 337; VII, 277-278.
F. Rosenthal, A History of Muslim Historiography, Leiden 1968, s. 92, 114, 115, 136.
Sarton, Introduction, I/1, s. 631, 659.
Tarif Khalidi, Islamic Historiography: The Histories of Mas‘ūdī, New York 1975, s. XIII-XIV, ayrıca bk. İndeks.
a.mlf., “Muʿtazilite Historiography: Maqdisī’s-Kitāb al-Badʾ wa’l-taʾrīkh”, JNES, XXXV/1 (1976), s. 1-11.
Cl. Huart, “Le véritable auteur du Livre de la création et de l’Histoire”, JA, IX/18 (1901), s. 16-21.
Ebü’l-Meâlî, “L’exposé des religions” (trc. Henri Massé), RHR, XCIV (1926), s. 17-75.
Claude Cahen, “Les chroniques arabes concernant la Syrie l’Égypte et la Mésopotamie de la conquête arabe à la conquête ottomane dans les bibliothèques d’Istanbul”, REI, X (1936), s. 336.
M. Morony, “al-Badʾ ve’l-Taʾrīḵ”, EIr., III, 352-353.
