ELWELL-SUTTON, Lawrence Paul

Güney İrlanda’da doğdu. Orta öğrenimini İngiltere’nin güneyinde Winchester’de tamamladıktan sonra Londra’daki School of Oriental and African Studies’e girerek Arapça-Farsça bölümünde okudu ve 1934’te bu okuldan yüksek başarıyla mezun oldu. İran’la ilgisi endüstri sektöründeki ilk işiyle başladı; Abadan şehrinde Anglo-Iranian Oil Company tesislerinde dört yıl çalıştı. II. Dünya Savaşı başlamadan önce Londra’ya dönerek Enformasyon Bakanlığı’nda ve BBC’nin Farsça ve Arapça yayınlarının yönetici kadrosunda görev yaptı (1938-1943). 1943’te basın ataşesi olarak Tahran’a gitti ve 1947’de Londra’ya döndüğünde yine BBC’de çalışırken School of Oriental and African Studies’de hocalık yaptı. 1950’de Amerika Birleşik Devletleri’ne gitti ve Michigan Üniversitesi’nde Farsça dersleri verdi. 1952’de İngiltere’ye dönerek İskoçya’da Edinburgh Üniversitesi’nde Fars dili ve edebiyatı okutmaya başladı.

Pozitivist düşünce tarzıyla teoloji ve felsefeye nisbeten uzak kalan Elwell-Sutton, çağdaş İran’ın siyasî tarihi, İslâmî ilimlerdeki yeri, folkloru, edebiyatı ve bibliyografyası ile Şiî düşüncesi ve Şîa tarihi üzerine on iki kitap ve 100 kadar makale yayımladı. 1955’te, Anglo-Iranian Oil Company ve bu şirketin İran tabii kaynaklarına yönelik sömürgeci faaliyetlerini eleştiren Persian Oil: A Study in Power Politics (London) adlı eseri piyasaya çıktı. Musaddık devri için önemli bir kaynak olan ve İran’daki milliyetçi ve demokratik eğilimleri destekleyen bu eser daha sonra Rusça ve Çince’ye çevrildi. İslâm edebiyatı araştırmalarına en değerli katkısı, Fars şiirindeki vezin formlarını incelediği The Persian Metres (Cambridge 1976) adlı eseridir. Bu kitapta Fars şiirindeki vezin tekniklerinin ayrıntılı bir analizini yaparken Fars vezninin Arap şiirinden alındığı şeklindeki görüşe karşı çıkar. Elwell-Sutton’ın ilgilendiği bir diğer alan da Ortaçağ astronomi ve astrolojisiydi. Bîrûnî’nin usturlap risâlesiyle Timur’un torunu İskender Sultan ve Kaçar Prensi Esâdullah Mirza’nın zâyîçeleri üzerinde çalışmaya ve İslâm astronomi ve astrolojisi hakkında genel bir el kitabı yazmaya başladı, fakat bunları tamamlayamadı. Farsça’dan İran halk hikâyeleri külliyatını (The Wonderful Sea-horse and other Persian Tales, London 1950), Hz. Peygamber’in hayatını anlatan bir kitabı ve ünlü İranlı yazar Ali Deştî’nin Ömer Hayyâm’ı konu alan eserini (In Search of Omar Khayyam, London 1971) tercüme ederek yayımladı.

Elwell-Sutton, 1980’de Edinburgh Üniversitesi’nin İslâm ve Ortadoğu Araştırmaları bölüm başkanlığına getirildi ve 1982’de buradan emekli oldu. Ölümünden önceki son iki yılında Hollanda’dan başlayarak Moskova’ya, oradan Trans-Sibirya demiryoluyla Büyük Okyanus’a ulaşan uzun bir seyahat yaptı ve Orta Asya’da iki ay geçirdi; klasik İran araştırmaları merkezi olan Tacikistan’ın Duşanbe şehrini de ziyaret etti. Bu arada İran folkloru üzerine araştırmalarını sürdürdü ve Bibliographical Guide to Iran’ın (Edinburgh 1983) editörlüğünü üstlendi.

British Society for Middle Eastern Studies’in devamlı üyelerinden olan Elwell-Sutton yönetim kurulunda iki dönem (1974-1977, 1980-1983) görev aldı; aynı zamanda British Institute of Persian Studies’in de yönetim kurulundaydı. Ölümüne yakın, Gazzâlî’nin Kimyâʾü’s-saʿâde adlı eserini İngilizce’ye çevirmekle meşguldü. Öldüğünde İngiltere’nin Farsça üzerine en büyük otoritesi sayılıyordu. Farsça’nın yanında diğer Ortadoğu dillerine de âşina idi. Üniversitede Pehlevîce ile Ermenice’nin yanında Arap edebiyatı, Şîa tarihi, modern İran tarihi gibi dersler de vermişti; ayrıca iyi bir epigrafist ve hattattı. Ölümünden üç ay kadar önce, öğrencileriyle meslektaşlarının onun şerefine hazırladıkları Qajar Iran: Political Social and Cultural Change 1800-1925 (ed. E. Bosworth – C. Hillenbrand, Edinburgh 1984) adlı eser doğum günü armağanı olarak yayımlandı.

Elwell-Sutton’ın diğer önemli eserleri şunlardır: Colloquial Persian (London 1941), Modern Iran (London 1941), Persian Proverbs (London 1954), A Guide to Iranian Area Study (Washington 1952), Elementary Persian Grammar (Cambridge 1963).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1995 yılında İstanbul’da basılan 11. cildinde, 69 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.