https://islamansiklopedisi.org.tr/ferid-hace-gulam
30 Zilhicce 1261’de (30 Aralık 1845) Pakistan’da, babası Hâce Hudâbahş’ın Sihler’in saldırıları sırasında gittiği Sind (İndus) nehrinin doğu kıyısındaki Çaçrân’da doğdu. Hz. Ömer’in soyundan olduğu rivayet edilen büyük dedesi Mâlik b. Yahyâ Arabistan’dan gelip Sind bölgesinde yerleşmişti. Ferîd annesini ve babasını çok küçük yaşta kaybetti. Çiştiyye tarikatına mensup tanınmış bir âlim ve sûfî olan ağabeyi Hâce Gulâm Fahreddin’in yanında yetişti. Kısa bir müddet sonra kendisiyle birlikte medresede ders vermeye başladı. Ağabeyi ölünce de (1288/1871) onun yerine geçti. On sekiz yıl Rûhî sahrasında zühd ve riyâzet hayatı yaşadı ve daha sonra hacca gitti. 2 Rebîülevvel 1319’da (19 Haziran 1901) vefat etti.
Çiştiyye tarikatına mensup olan Ferîd şeriata bağlı, İslâm dışı âdet ve davranışlara şiddetle karşı çıkan bir sûfîdir. Çiştiyye tarikatında da rağbet gören semâ konusunda çok titiz davranmış, kadınların ve tarikata mensup olmayanların semâa katılmasını kesinlikle yasaklamıştır. Ferîd sohbetlerinde bile âdeta vezinli ve kafiyeli konuşacak kadar büyük bir şiir yeteneğine sahipti. Kendisinden önce Farsça, Urduca, Pencâbî, Sirâikî dillerinde şiir söyleyen şairlerin eserlerini çok iyi incelemiş, Hintçe, Urduca ve Farsça gazellerin incelik ve zenginliğinden faydalanarak Râfî adını verdiği bir edebiyat türüne yeni bir ruh, şekil ve üslûp kazandırmıştır. Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin vahdet-i vücûd nazariyesini benimseyen ve onun etkisiyle aşkı mutlak gerçek olarak kabul eden Ferîd’in şiirlerinde aşk konusu önemli bir yer tutar.
Klasik Hint mûsikisinin yanı sıra mahallî mûsikiyi de çok iyi bilen Ferîd şiirlerini bestelenmeye uygun bir tarzda söylemiş, İran, Hint, Urdu ve Sanskrit şiirinden de faydalanmıştır. Nitekim eserlerinde Farsça, Urduca ve Sanskritçe şiirlere de rastlanır.
Divanı dışında Ferîd’in başlıca eserleri Risâle-i Fevâʾid-i Ferîdiyye, Mekâtib-i Mecâlis, Menâḳıb-ı Ferîd ve İrşâdât-ı Ferîdî’dir. Bunların son üçü müridleri tarafından derlenip yayımlanmıştır (UDMİ, XV, 335).
BİBLİYOGRAFYA
Ferîd, Dîvân (trc. Azîzürrahman Azîz), Bahâvelpûr, ts. (Matbûa-yı Bahâvelpûr), mütercimin önsözü.
Muhammed Enver Fîrûz, Gevher-i Şebçerâġ, Lahor 1919.
R. Landau, The Philosophy of Ibn Arabi, London 1959.
Mes‘ûd Hasan Şihâb, Ḫâce Ġulâm Ferîd, Bahâvelpûr 1963.
Şehbâz Melik, Ṣûfiyân dî Şâʿirî veç Ḫâce Ġulâm Ferîd dâ Ḥiṣṣe, der Lalân dî pend, Lahor 1973.
Hamîdullah Şâh Hâşimî, Ḫâce Ġulâm Ferîd dî Şâʿirî veç Taṣavvuf, der Pehl Külliyân, Lahor, ts. (Matbûa-yı Tâc).
A. Schimmel, Islam in the Indian Subcontinent, London 1980, s. 145.
Muhammed İsmâil Bhattî, “Ferîd”, UDMİ, XV, 335-338.
