HINZ, Walther

19 Kasım 1906’da Stuttgart’ta bir tüccarın oğlu olarak dünyaya geldi. Küçük yaşta yetim kaldı ve Die Studienstiftung des Deutschen Volkes adlı vakfın verdiği burstan istifade ederek 1926’dan itibaren Leipzig, Münih ve Paris üniversitelerinde Doğu Avrupa tarihi ve Slavistik öğrenimi gördü. 1930 yılında Leipzig’te Rus Çarı Deli Petro çağındaki ilim, sanat ve kültür faaliyetlerini incelediği Peter des Großen Anteil an der wissenschaftlichen und künstlerischen Kultur seiner Zeit adlı teziyle doktor unvanını aldı. Bundan sonra derslerine devam ettiği Farsça profesörü Hans Heinrich Schaeder’in teşvikiyle İran’a ilgi duymaya başladı ve 1935’te Irans Aufstieg zum Nationalstaat im fünfzehnten Jahrhundert adlı çalışması ile doçentliğe yükseldi. 1937’de Göttingen Üniversitesi’nde Yakındoğu tarihi profesörü oldu; ertesi yıl da aynı üniversitenin Felsefe Fakültesi dekanlığına seçildi. 1942-1945 yılları arasında İstanbul’da Alman askerî ataşeliğinde görevlendirildi. Burada bulunduğu sırada İstanbul kütüphanelerindeki yazmalarla ilgilendi ve bazılarını istinsah etti. Eylül 1944’te Türkiye’nin Almanya ile ilişkilerini kesmesi üzerine Nisan 1945’e kadar gözaltına alındı. 8 Mayıs 1945’te Almanya’nın teslim olmasından sonra da on altı ay süreyle Neumünster’de İngiliz işgal kuvvetlerinin nezaretinde kaldı. 1946 yılının sonbaharında serbest bırakılmasının ardından Göttingen’de tercümanlık yapmaya başladı; 1950-1957 yıllarında Göttinger Tageblatt’ın redaktörlüğünü yürüttü. 1957’de hocası Schaeder’den boşalan Göttingen Üniversitesi İranistik Semineri’nin başkanlığına seçildi. Bu görevi sırasında üniversitenin Akademisches Auslandsamt’ın müdürlüğünü de yaptı. Tahran Üniversitesi’nin kuruluşunun 40. yıldönümü münasebetiyle kendisine 16 Mart 1974’te fahrî doktorluk unvanı verildi. 12 Nisan 1992’de Göttingen’de öldü.

Walther Hinz’in üyesi bulunduğu ilmî kuruluşlar şunlardır: Die Deutsche Morgenländische Gesellschaft, Die Österreichische Akademie der Wissenschaften (Viyana), Das Deutsche Archäologische Institut (Berlin) ve Corpus Inscriptionum Iranicarum (Londra).

Bir İranist olan Hinz’in ilgilendiği konular çok çeşitlilik gösterir. Çalışmalarını, İran dil ve kültürünü etkilemiş olacağı düşüncesiyle, milâttan önce III. binyıldan itibaren Elam bölgesinde (Güneybatı İran) konuşulan ve kendine has piktografik işaretlerle yazılan Asyanik Proto-Elamca’ya kadar götürmüş, daha sonra tarih boyunca İran’da kullanılan Eski Elamca, Elamca, Eski Farsça, Pehlevîce (Orta Farsça) ve Farsça ile meşgul olmuş, İran kültürünü bütün yönleriyle incelemeye çalışmıştır. Onun her biri ayrı bir ilim dalı olan çeşitli sahalarda yaptığı çalışmalar bu ilimlerin mensupları için önemli birer yardımcı eser niteliğindedir.

Eserleri. Hinz çok sayıda kitap ve makale yazmış, birkaç eserin de tahkikine katılmıştır. 1976 yılına kadar çıkan yayınlarının bir listesi Gottfried Herrmann tarafından yayımlanmıştır (bk. bibl.). Bu listede on yedi kitap, doksan beş makalesiyle on beş kitap tanıtımının adı geçer; ancak Hinz’in bu tarihten sonra yayımlanmış eserleri de bulunmaktadır. Önemli kitaplarından bazıları şunlardır:

1. Peter des Großen Anteil an der wissenschaftlichen und künstlerischen Kultur seiner Zeit (Breslau 1933, doktora tezi).

2. Irans Aufstieg zum Nationalstaat im fünfzehnten Jahrhundert (Berlin-Leipzig 1936). Tevfik Bıyıklıoğlu tarafından Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd. XV. Yüzyılda İran’ın Millî Bir Devlet Haline Yükselişi adıyla Türkçe’ye çevrilmiştir (Ankara 1948); Farsça tercümesi de 1968 yılında Tahran’da yayımlanmıştır.

3. Iran. Politik und Kultur von Kyros bis Rezâ Schah (Leipzig 1938). İran’ın Büyük Kiros’tan Rızâ Şah dönemine kadarki kültürel ve siyasî tarihini ele almaktadır.

4. Iranische Reise. Eine Forschungsfahrt durch das heutige Persien (Berlin 1938). Bu eserinde, İran’a yapmış olduğu araştırma seyahatlerinde elde ettiği bulguları değerlendirmektedir.

5. Persisch I (Berlin 1942). Farsça üzerine yapılmış dil bilimiyle ilgili bir çalışmadır.

6. Altpersischer Wortschatz (Leipzig 1942). Çivi yazısıyla yazılan Eski Farsça’nın sözlüğüdür.

7. Zarathustra (Stuttgart 1961). Zerdüşt hakkındadır.

8. Das Reich Elam (Stuttgart 1964). Elam Devleti tarihiyle ilgili olan eser İngilizce’ye de tercüme edilmiştir (London 1972).

9. Altiranische Funde und Forschungen (Berlin 1969). İran arkeolojisi üzerinedir.

10. Islamische Masse und Gewichte. Umgerechnet ins metrische System (Leiden 1955, 1970). Acar Sevim tarafından İslâm’da Ölçü Sistemleri adıyla Türkçe’ye (İstanbul 1990), Kâmil el-Aselî tarafından el-Mekâyîl ve’l-evzânü’l-İslâmiyye ve mâ yuʿâdilühâ fi’n-niẓâmi’l-metrî adıyla Arapça’ya (Amman 1970) tercüme edilmiştir; ayrıca bir Rusça tercümesi de bulunmaktadır (Moskova 1970).

11. Islamische Währungen des 11. bis 19. Jahrhunderts umgerechnet in Gold (Wiesbaden 1991). Ortaçağ ve Yeniçağ’da müslüman Doğu’nun fiyat, ücret ve sermaye değerlerini sabit ölçülere göre ortaya koyan ve İslâmiyet’in iktisadî-içtimaî tarihine ışık tutan bir eserdir.

12. Elamisches Wörterbuch (Berlin 1987, Heidemarie Koch ile birlikte). Milâttan önce II. binyılda çivi yazısı ile yazılan Elamca’nın sözlüğüdür.

Hinz ayrıca Abdullah b. Muhammed b. Kiyâ el-Mâzenderânî’nin Risâle-i Felekiyye der ʿİlm-i Siyâḳat adlı eserini de neşretmiştir (Wiesbaden 1952).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1998 yılında İstanbul’da basılan 18. cildinde, 118-119 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.