HOCAZÂDE AHMED HİLMİ

Erzincan’ın Eğin (Kemaliye) kazasında doğdu. Eşrefzâdeler diye tanınan ailesinin soyu Halvetiyye tarikatının ikinci pîri Yahyâ-yı Şirvânî’ye ulaşır. Huzur derslerinde başmuhatap olarak bulunan müderris Mehmed Hulûsi Efendi’nin oğludur. 1907 yılında yayımlanan Ziyâret-i Evliyâ adlı eserinde adının önüne koyduğu “Maarif Nezâret-i Celîlesi teftiş ve muayene heyeti âzasından” ifadesi dışında mesleği ve öğretim durumu hakkında bilgi bulunmamaktadır. Hadîkatü’l-evliyâ’dan, babasının ve kendisinin Nakşibendî şeyhlerinden İzmirli Osman Nûri Efendi’ye mensup oldukları anlaşılmaktadır. Bursalı Mehmed Tâhir, Hocazâde’nin 1332 (1914) yılında çok genç yaşta vefat ettiğini ve Karacaahmet Mezarlığı’nda hattat Şeyh Hamdullah Efendi’nin kabrinin yakınlarına defnedildiğini söyler (Osmanlı Müellifleri, III, 28). Ebül‘ulâ Mardin ise vefat ettiğinde otuz dokuz yaşında olduğunu kaydeder (Huzur Dersleri, II, 240). Hocazâde Ahmed Hilmi, Nakşibendiyye tarikatının bazı büyük şeyhlerini tanıtmak amacıyla başladığı yazı çalışmalarını diğer büyük tarikatların kurucuları ve silsileleri için de birer kitap yapacak şekilde genişletmiş, bu eserleri kaleme alırken geniş ölçüde Harîrîzâde’nin Tibyânü vesâʾili’l-ḥaḳāʾiḳ’ından faydalanmıştır.

Eserleri. 1. Hadîkatü’l-evliyâ. Sekiz kitaptan oluşan külliyatın ilk kitabı bu adla Nakşibendiyye tarikatına ayrılmıştır. Eserde bazı büyük Nakşibendî şeyhlerinin biyografileri verilmiş, tarikatın silsilesi ve şubeleri anlatılmıştır. Aynı metotla yazılan ve Hadîkatü’l-evliyâdan ana başlığı altında yayımlanan (İstanbul 1318, son kitap İstanbul 1320) diğer kitaplar şunlardır: Silsile-i Meşâyih-i Kādiriyye (eser Silsile-i Meşâyih-i Sâbiriyye-i Çiştiyye’yi de ihtiva etmektedir), Silsile-i Meşâyih-i Sühreverdiyye ve Kübreviyye, Silsile-i Meşâyih-i Mevleviyye, Ebülalemeyn Seyyid Ahmed Rifâî, Pîr-i Tarîkat Seyyid Ahmed Bedevî ve Seyyid İbrâhim Düsûkī, Pîr-i Tarîkat Ebü’l-Hasan Ali eş-Şâzelî ve Sâdeddin Cibâvî, Enmûzec-i İmâm-ı A‘zam. Eser, Arapça ve Farsça şiirler çıkarılıp kısmen sadeleştirilmek ve bazı Nakşibendî meşâyihi ilâve edilmek suretiyle Hadîkatü’l-evliyâ (Velîler Bahçesi) adıyla Osmanlı Yayınevi tarafından yeniden yayımlanmıştır (İstanbul 1979). Bu yayımda külliyatın son kitabı yer almamaktadır.

2. Seyyid Yahyâ eş-Şirvânî (İstanbul 1319). Eserde Halvetiyye tarikatının ikinci pîri Yahyâ-yı Şirvânî’nin biyografisi yanında Dede Ömer Rûşenî, Muhammed Demirtaşî, Ahmed Şemseddin Marmaravî, Şeyh Şâbân-ı Velî, İbrâhim Ümmî Sinan, Karabaş Velî, Hüsâmeddin Uşşâkī gibi tarikat kurucusu Halvetiyye şeyhleri hakkında da bilgi verilmiştir.

3. İbrâhim Gülşenî (İstanbul 1322). Eserde İbrâhim Gülşenî, Hasan Sezâî-yi Gülşenî, Ramazan Efendi, Hasan Burhâneddin Cihangîrî, Ahmed Raûfî, Nûreddin Cerrâhî, Ahmed es-Sâvî, Feyzullah el-Mısrî gibi tarikat kurucusu Halvetî şeyhlerine dair bilgi yer almaktadır. Son iki eser Hadîkatü’l-evliyâ külliyatının Halvetiyye tarikatına ayrılmış bir bölümü sayılabilir.

4. İmam Gazzâlî (İstanbul 1322). Hüccetü’l-İslâm İmâm Gazzâlî Hazretleriyle Bazı Ecille-i Ricâl-i Sûfiyyenin Terâcim-i Ahvâl-i Kudsiyyet-iştimâllerini Hâvîdir alt başlığını taşıyan eserin 17. sayfasından sonra Ebû Saîd-i Ebü’l-Hayr, Hakîm et-Tirmizî, Ahmed el-Gazzâlî, Ebû Medyen el-Mağribî, Ebû Hâmid Kayserî (Somuncu Baba), Hacı Bayrâm-ı Velî, Kuşadalı İbrâhim Efendi gibi sûfîlere yer verilmiştir.

5. Ziyâret-i Evliyâ (İstanbul 1325, 1327). Müellif, 1324 yılı Ramazan ayında (Kasım 1906) İstanbul’daki bazı evliya türbelerini ve dergâhları ziyaret etmiş, bunlar hakkında yazdığı yazıları Tercümân-ı Hakîkat gazetesinde “Cevelân-ı Dindârâne” başlığıyla tefrika halinde yayımladıktan sonra kitap halinde neşretmiştir. Ahmed Hilmi’nin türbelerini ziyaret ettiği bazı sûfîler şunlardır: Şeyh Vefâ Efendi, Emîr Ahmed Buhârî, Sünbül Sinan, Hüsâmeddin Uşşâkī, Ramazan Efendi, Aziz Mahmud Hüdâyî, İsmâil Ankaravî, İsmâil Rûmî, Abdülmecid Sivâsî, Abdülahad Nûri, Cemâleddin Hulvî, Hasan Cihangîrî, Nasûhî Üsküdârî, Nûreddin Cerrâhî, Selâhaddin Uşşâkī, Müstakimzâde Süleyman Efendi.

6. Ravzatü’l-kurrâ ve Târîh-i Kur’ân-ı Kerîm. Eser, müellifin Cerîde-i Sûfiyye’nin 62-67. sayılarında yayımladığı yazıların derlenmesinden meydana gelmiştir (İstanbul 1959).

Hocazâde Ahmed Hilmi’nin diğer eserleri şunlardır: Mir’ât-ı Hazret-i Muhyiddîn-i Arabî (İstanbul 1315), Mir’ât-ı Bâyezîd-i Bistâmî ve Ebü’l-Hasan Harakānî (İstanbul 1319).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1998 yılında İstanbul’da basılan 18. cildinde, 207 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.