İBN EBÛ ŞERÎF, Burhâneddin

18 Zilkade 836’da (6 Temmuz 1433) Kudüs’te doğdu. İlk bilgileri, kendisi gibi İbn Ebû Şerîf lakabıyla anılan ağabeyi Kemâleddin Muhammed’den öğrendi. Kur’ân-ı Kerîm’i ezberledikten sonra Şemseddin İbn İmrân’dan Ebû Ma‘bed İbn Kesîr ve Ebû Amr b. Alâ kıraatleri üzere tecvid ve tashîh-i hurûf dersleri aldı. Kudüs’te Sirâceddin er-Rûmî ve Ya‘kūb er-Rûmî gibi âlimlerden Arap dili ve edebiyatı, usul, mantık, meânî ve Hanefî fıkhı konularında istifade etti. Tahsilini ilerletmek için gittiği Kahire’de Emînüddin el-Aksarâyî’den Teftâzânî’nin Şerḥu’l-ʿAḳāʾid’ini, Celâleddin el-Mahallî’den fıkıh usulüne dair Cemʿu’l-cevâmiʿin şerhini okudu. Ayrıca Alemüddin Sâlih b. Ömer el-Bulkīnî, Kādılkudât Şemseddin Muhammed b. Ali el-Kāyatî ve İbn Hacer el-Askalânî’den fıkıh, Şehâbeddin Ahmed b. İsmâil el-İbşîtî’den ferâiz ve hesap, İbnü’d-Deyrî’den tefsir dersleri aldı. 853’te (1449) babası ve kardeşiyle beraber hac için Mekke’ye giden İbn Ebû Şerîf burada Takıyyüddin İbn Fehd el-Mekkî, Ebü’l-Feth İbnü’l-Merâgī ve İbnü’z-Ziyâ el-Mekkî’den hadis dinledi; bazı hocalarından kıraat okutmak ve fetva vermek için icâzet aldı. Hacdan sonra kızıyla evlendiği Mısır’ın kādılkudâtı Şerefeddin Yahyâ b. Muhammed el-Münâvî’nin derslerine devam etti ve ona niyâbeten kadı (şeyhülislâm) seçildi; Ezher ve İbn Tolun Camii’nde, el-Medresetü’l-Hicâziyye’de ve Câmiu’l-Fekkâhîn’de tefsir, fıkıh, hitabet dersleri verdi.

İbn Ebû Şerîf 898’de (1493) Şam’a giderek Sümeysât’ta ikamet etmiş, bu sırada Şemseddin İbn Tolun kendisinden ders almış, aynı yıl uzun müddet ayrı kaldığı Kudüs’e dönerek Salâhiyye Medresesi’nde ders vermeye başlamıştır. Ancak sonraları iki defa Kahire’ye gidip geldiği, orada öğretimle uğraştığı söylenir. Bedreddin el-Gazzî ve Zeynüddin Ömer b. Ahmed eş-Şemmâ Kahire’de onun derslerine devam edenler arasındadır. Şeyhülislâmlık vazifesinden herhangi bir ücret almayan ve geçimini Kudüs’teki kendisine ait sabun imalâthanesinden temin eden İbn Ebû Şerîf 906’da (1500) tayin edildiği Mısır kadılığında dört yıl hizmet verdi. Ardından Kahire’deki Gavrî Medresesi’ne müderris oldu. Ancak zina ettiklerine dair baskı altında itirafta bulunduktan sonra bu ikrardan dönen kimselerin recmedilmemesi yönündeki görüşü sebebiyle bu görevden azledildi. Daha sonra evine çekildiyse de halk kendisinden faydalanmaya devam etti. İbn Ebû Şerîf 28 Muharrem 923’te (20 Şubat 1517) Kahire’de vefat etti. Abbâsî Halifesi Mütevekkil-Alellah’ın kıldırdığı cenaze namazından sonra İmam Şâfiî’nin kabrine yakın bir yere defnedildi.

Eserleri. Bir divan oluşturacak kadar şiirleri de bulunduğu belirtilen İbn Ebû Şerîf’in çoğu günümüze ulaşmamış olan belli başlı eserleri şunlardır:

2. Şerḥu’l-Minhâc. Nevevî’nin Minhâcü’ṭ-ṭâlibîn adlı fıkha dair eserinin dört ciltlik şerhidir.

3. Şerḥu’t-Tuḥfeti’l-ḳudsiyye fi’l-ferâʾiż. İbnü’l-Hâim’in manzum eserinin şerhidir.

4. Şerḥu’l-Behceti’l-verdiyye. el-Ḥâvi’ṣ-ṣaġīr’in Zeynüddin İbnü’l-Verdî tarafından nazma çevrilmiş şekline yapılan bir şerh olup tamamlanmamıştır.

5. Şerḥu’l-İrşâd fî uṣûli’l-ḥadîs̱. İbnü’s-Salâh’ın ʿUlûmü’l-ḥadîs̱ adlı eserinin Nevevî tarafından el-İrşâd fî uṣûli’l-ḥadîs̱ adıyla ihtisar edilen metninin şerhidir.

6. Şerḥu Ḳavâʿidi’l-İʿrâb. İbn Hişâm en-Nahvî’nin asıl adı el-İʿrâb ʿan ḳavaʿidi’l-iʿrâb olan eserinin şerhi olup Beyazıt Devlet Kütüphanesi’nde bir nüshası bulunmaktadır (Veliyyüddin Efendi, nr. 2965; ayrıca bk. DMBİ, II, 664).

7. el-ʿİḳdü’n-naḍîd fî şerḥi ʿAḳīdeti’bni Daḳīḳılʿîd.

8. Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi ʿAḳāʾidi’n-Nesefî. Teftâzânî’nin ʿAḳāʾidü’n-Nesefî’ye yazdığı şerhin hâşiyesidir.

9. Naẓmü’l-Varaḳāt. İmâmü’l-Haremeyn el-Cüveynî’nin Şâfiî usûl-i fıkhına dair el-Varaḳāt adlı risâlesinin nazma çevrilmiş şeklidir.

10. Naẓmü Nuḫbeti’l-fiker fî muṣṭalaḥi ehli’l-es̱er. İbn Hacer el-Askalânî’nin ulûmü’l-hadîse dair eserinin 100 küsur beyitle nazma çevrilmiş şeklidir.

11. Naẓmü Luḳṭati’l-ʿaclân. Zerkeşî’nin asıl adı Luḳṭatü’l-ʿaclân ve bülletü’ẓ-ẓamʾân fî uṣûli’l-fıḳh ve’l-ḥikmeti ve’l-manṭıḳ olan eserinin nazma çevrilmiş şeklidir.

12. Naẓmü Tehẕîbi’l-manṭıḳ. Teftâzânî’nin Tehẕîbü’l-manṭıḳ ve’l-kelâm adlı eserinin nazma çevrilmiş şeklidir.

13. Naẓmü ʿAḳāʾidi’n-Nesefî. Ebû Hafs Necmeddin en-Nesefî’nin ʿAḳāʾidü’n-Nesefî diye bilinen risâlesinin nazma çevrilmiş şekli olup asıl adı el-Ferâʾid fî naẓmi’l-ʿAḳāʾid’dir.

14. Naẓmü rivâyeti Ebî ʿAmr. Eserde Ebû Amr’ın kıraati yaklaşık 500 beyitle nazma çevrilmiştir.

15. Manẓûme fi’l-ḳırâʾât. İbn Ebû Şerîf’e ait olduğu belirtilen, fakat hakkında başka bir bilgi verilmeyen (Ali Şevvâh İshak, IV, 167) bu eserin Naẓmü rivâyeti Ebî ʿAmr ile aynı eser olması muhtemeldir.

16. Tefsîrü’l-âyeteyn ve’l-ḥadîs̱. İki âyetle (el-Bakara 2/257; ez-Zümer 39/53) Hz. Peygamber’e salavat getirilmesine dair bir hadisin (Tirmizî, “Ḳıyâme”, 23) tefsirinden ibaret olup bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Ayasofya, nr. 393).

17. Esʾile. Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’de kayıtlı (nr. 25920B) küçük bir risâle olup müellifin fıkha dair bazı sorulara verdiği cevapları ihtiva eder (DMBİ, II, 664).

18. Tefsîru sûreti’l-Kevs̱er. 879’da (1474) yazılmış olan bu eserin bir nüshası ʿUḳūdü’d-dür ve’l-cevher fî nebẕetin min esrâri sûreti’l-Kevs̱er adıyla Şam’da Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de kayıtlıdır (nr. 5881).

19. Ḳaṣîdetü’bni Ebî Şerîf (Brockelmann, GAL, II, 24).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1999 yılında İstanbul’da basılan 19. cildinde, 440-441 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.