İBN SÂİD el-HÂŞİMÎ

Muharrem 228’de (Ekim 842) Bağdat’ta doğdu. Hâşimî nisbesiyle anılması Halife Ebû Ca‘fer el-Mansûr’un mevlâsı olmasıyla ilgilidir. Ağabeyleri Yûsuf ve Ahmed ile amcası Abdullah b. Sâid de muhaddis oldukları için ilmî bir muhitte yetişti. On bir yaşında hadis öğrenimine başladı ve ilk olarak Müslim ile Ebû Dâvûd es-Sicistânî’nin de hocası olan Hasan b. Îsâ b. Mâsercis’ten hadis rivayet etti. Hadis öğrenmek ve âlî isnad elde etmek için Dımaşk, Beyrut, Trablus, Mısır ve Hicaz’a seyahat etti. Müsned’indeki rivayetler onun Kûfe, Rakka ve Askalân’a da gittiğini göstermektedir. Lüveyn diye anılan Muhammed b. Süleyman, Ahmed b. Menî‘, Ya‘kūb b. İbrâhim ed-Devrakī, Bündâr diye tanınan Muhammed b. Beşşâr, Buhârî, Zübeyr b. Bekkâr, Ebû İshak el-Harbî, Hanbel b. İshak, Ebû Ca‘fer İbn Ebû Şeybe, Ömer b. Şebbe, Rebî‘ b. Süleyman el-Murâdî gibi muhaddislerden hadis öğrendi. Kendisinden Ebû Bekir Ahmed b. Abdân eş-Şîrâzî, yaşça daha büyük olan Ebü’l-Kāsım el-Begavî, İbnü’l-Ciâbî, Taberânî, İbn Adî, İsmâilî, İbn Şâhin ve Dârekutnî hadis rivayet ettiler. Aynı zamanda kendisinden hadis aldığı Ebü’l-Kāsım el-Begavî onu sika, Dârekutnî de sika, sebt, hâfız olarak nitelendirmiştir. Hadiste anlayışın ezberlemeden daha üstün bir yeri bulunduğuna işaret eden Ebû Alî en-Nîsâbûrî ile İbnü’l-Ciâbî, akranı arasında İbn Sâid el-Hâşimî’nin üstün anlayışıyla bilindiğini belirtmiş, talebesi Ebû Bekir Ahmed b. Abdân eş-Şîrâzî de onun dirâyet hususunda herkesten ileri olduğunu söylemiştir. Ebû Ya‘lâ el-Halîlî, İbn Sâid’i devrin tanınmış muhaddisleri İbn Ebû Dâvûd, İbn Huzeyme ve İbn Ebû Hâtim ile birlikte anmış, Hatîb el-Bağdâdî ve İbnü’l-Cevzî ise onun sika hadis hâfızlarından ve hadisleri iyi anlayan âlimlerden biri olduğunu söylemiştir. Zehebî’ye göre de hadis râvilerini tanıma ve hadislerdeki gizli kusurları bilme konularında yetkili bir âlimdir. İbn Sâid el-Hâşimî 20 veya 18 Zilkade 318’de (14 veya 12 Aralık 930) Kûfe’de vefat etti ve Bâbülkûfe’de defnedildi.

Eserleri. 1. Müsnedü ʿAbdillâh b. Ebî Evfâ. Abdullah b. Ebû Evfâ’nın merfû, mevkuf ve maktû kırk altı rivayetinin kendisinden rivayette bulunan şahısların adlarına göre toplandığı bir çalışmadır. İbn Sâid’in belirttiğine göre bu hadisler Yûsuf b. Mûsâ el-Kattân’ın Müsnedü İbn Ebî Evfâ, Vekî‘ b. Cerrâh’ın es-Siyer ve Saîd b. Yahyâ el-Ümevî’nin el-Meġāzî gibi eserlerinden alınmıştır. Müsned Sa‘d b. Abdullah Âl-i Humeyyid tarafından yayımlanmıştır (Riyad 1408/1988).

2. Müsnedü Ebî Bekir eṣ-Ṣıddîḳ. Eserin ikinci kısmı Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de bulunmaktadır (Mecmua, nr. 104, vr. 58-65).

3. el-Emâlî. İki meclisten ibaret iki nüshası Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de olan (Mecmua, nr. 87, vr. 82-88, nr. 90, vr. 48-57) eseri Sezgin Meclis adıyla kaydetmektedir (GAS, I, 176).

4. Ḥadîs̱. Bazı bölümleri Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de iki ayrı mecmua içinde yer almakta olup (Mecmua, nr. 33, vr. 115-122; dördüncü cüzü: Mecmua, nr. 40, vr. 283-295) Min ḥadîs̱ihî adıyla kayıtlı bazı rivayetleri de aynı kütüphanededir (Mecmua, nr. 118).

5. Ḥadîs̱ü ʿAbdillâh b. Mesʿûd (Müsnedü ʿAbdillâh b. Mesʿûd). İkinci kısmı Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de bulunmaktadır (Hadis, nr. 387, vr. 67-102).

Kaynaklarda İbn Sâid’e es-Sünen fi’l-fıḳh, el-Müsned fi’l-ḥadîs̱, el-Ḳırâʾât, eş-Şehâdât ve Cüzʾ adıyla diğer bazı eserler de nisbet edilmektedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1999 yılında İstanbul’da basılan 20. cildinde, 302 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.