İBNÜ’d-DELLÂC

Hayatına dair çok az bilgi vardır. Kaynaklarda Mağrib’den Dımaşk’a gittiği belirtilmekte, ancak herhangi bir tarih verilmemektedir. Dımaşk’ta iken İbn Tolun’dan İbn Mâlik’in el-Elfiyye’si başta olmak üzere birçok temel kitabı okuduğuna ve ondan hadis dinlediğine dair ifadeler genç yaşta bu şehre yerleştiği şeklinde yorumlanabilir. İbnü’d-Dellâc, Ebü’l-Feth el-Mâlikî’den Mâlikî fıkhı okudu ve bu alanda döneminin önde gelen isimleri arasına girdi. Onun Emeviyye Camii’nde ders verdiği, ayrıca bu caminin yakınında bulunan, Nûreddin Zengî tarafından inşa edilmiş Medresetü’l-Kelâse ile Emînüddin Gümüştegin el-Atabegî’nin vakfettiği el-Medresetü’l-Emîniyye’de çocuklara ders okuttuğu belirtilmekte, fakat okuttuğu dersler hakkında herhangi bir bilgi verilmemektedir. Aynı dönemde tıp tahsil ettiği anlaşılan İbnü’d-Dellâc, Nûreddin Zengî’nin Dımaşk’ta yaptırdığı Bîmâristân-ı Nûrî’de tabip olarak çalışmaya başladı. Bîmâristanın nasıl yönetilmesi gerektiğine dair bir eser kaleme almasından onun bu bîmâristanda yöneticilik de yaptığı sonucu çıkarılabilir. 22 Safer 1099 (28 Aralık 1687) tarihinde Bîmâristân-ı Nûrî’de vefat eden İbnü’d-Dellâc’ın vefat tarihi için Gazzî 944 (1537-38) yılını verirse de hocalarının vefat tarihleri dikkate alındığında 1099 yılının daha doğru olduğu anlaşılır.

Eserleri. 1. Tuḥfetü’l-muḥib fî ṣınâʿati’ṭ-ṭıb (Nuruosmaniye Ktp., nr. 3470/1; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 2542/1; Süleymaniye Ktp., Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 1335, Şehid Ali Paşa, nr. 2090/2).

2. Risâletü ḍavʾi’s-sirâc fî maʿrifeti mâ yedüllü ʿaleyhi’ṣ-ṣavt ve’l-ʿayn mine’l-ḳuvâ ve’ḍ-ḍaʿf ve’l-mizâc (Nuruosmaniye Ktp., nr. 3470/3). Risâle Muhammed Îsâ Sâlihiyye tarafından yayımlanmıştır (el-Mecelletü’l-ʿArabiyye li’l-ʿulûmi’l-insâniyye, II/8 [Küveyt 1982], s. 220-223).

3. ʿİḳdü’l-cümân fîmâ yelzemü men veliye el-bîmâristân (Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 2112/14).

4. Kifâyetü’l-mürtâd fî ʿilmeyi’l-ebvâl ve’l-enbâḍ. 117 beyittir (Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 3785/10; Nuruosmaniye Ktp., nr. 3470/2; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 2542/1).

5. Minḥatü’l-ḥabîb fî ṣınâʿati’l-ʿilâc ve’ṭ-ṭabîb (Süleymaniye Ktp., Âşir Efendi, nr. 447/1).

6. Tuḥfetü’ṭ-ṭâlib fî aḥkâmi’l-ʿırḳı’n-nâbıḍ (ḍârıb) (Bağdat Evkaf Ktp., nr. 602).

7. Zübdetü’l-minḥa fî ʿilmeyi’l-ʿilâc ve’ṣ-ṣıḥḥa.

8. er-Ravżü’l-meʾnûs fi’t-tiryâḳ (son iki kitabın yazmaları için bk. GAL Suppl., II, 1028).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 608 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.