KASIM PAŞA, Güzelce

Devşirme olup doğum tarihi belli değildir. II. Bayezid devrinde Enderun’da yetişti. Yavuz Sultan Selim zamanında rikâb-ı hümâyun ağalığıyla dış hizmete çıktı. Bir rivayete göre Şehzade Süleyman ile (Kanûnî) birlikte büyüdü ve onun sütkardeşi oldu (İbn İyâs, s. 390-391). Yavuz Sultan Selim’in Mısır seferine katıldı. Mercidâbık zaferinden (922/1516) sonra Hama, ardından Trablusşam sancak beyliğine tayin edildi. Bu sırada Sayda-Beyrut yöresinin hâkimi İbn Haneş ile (İbn Hafş) Şam Valisi Canbirdi Gazâlî’nin isyanlarının bastırılmasında önemli rol oynadı.

927 (1521) yılında Halep sancak beyliğine tayin edilen Kasım Paşa daha sonra Karaman, ardından Anadolu beylerbeyiliğine getirildi ve ertesi yıl yapılan Rodos Seferi’ne (928/1522) bu sıfatla katıldı. Rodos Kalesi’nin muhasarası esnasında güneydeki Provans burcunun zaptına memur edildiği gibi fetihten sonra da kalenin tamiri işiyle görevlendirildi. Ardından Çoban Mustafa Paşa’nın yerine Mısır beylerbeyiliğine getirildiyse de ikinci vezir Hain Ahmed Paşa’nın Mısır beylerbeyiliğine tayini üzerine bu görevi bir ay kadar sürdü. 930 (1524) yılında ikinci defa Mısır valiliğine getirilen Kasım Paşa’nın Mısır defterdarı Mehmed Bey’le ihtilâfa düştüğü ve bu görevinde pek başarılı olamadığı anlaşılmaktadır. Nitekim Mısır’da gerekli malî ıslahatı yapamaması, buna bağlı olarak düzeni sağlayamaması yüzünden aynı yılın sonlarında görevinden alındı.

İstanbul’a döndükten sonra kaptan-ı deryâ olan Kasım Paşa, Kanûnî’nin 932 (1526) yılındaki Macaristan seferi sırasında İstanbul muhafızlığında bulundu. Ardından Rumeli beylerbeyiliğine, 935’te (1529) üçüncü vezirliğe getirildi, aynı yıl Avusturya seferine katıldı. Irakeyn Seferi’ne de (941/1535) iştirak eden Kasım Paşa, bir rivayete göre Ayas Paşa’nın vezîriâzam olması üzerine ikinci vezirliğe yükseltilmiş (Âlî, vr. 242^b), fakat tama‘ ve irtikâbından dolayı vezirlikten azledilerek Mora sancak beyliğine gönderilmiştir.

Kasım Paşa 944 (1537) yılında Mora yarımadasının kuzeydoğusundaki Anabolu’nun fethine memur edildi. Denize doğru uzanmış bir dil üzerinde kurulan, bir tarafı yalçın kayalıklarla, diğer tarafı denizle çevrili olan Anabolu’yu kuşattıysa da büyük muhasara toplarının olmayışı yüzünden burayı alamadı, önce Argos’a, ardından İnebahtı’ya çekildi. Anabolu, Benefşe ile birlikte 947’de (1540) imzalanan Osmanlı-Venedik Antlaşması’ndan sonra teslim alınabilmiştir (Gökbilgin, TTK Belgeler, I/2 [1964], s. 203-204). Bir süre daha Mora sancak beyliğinde bulunan Kasım Paşa 948’de (1541) emekli oldu. Devlet görevlerinde pek başarılı olamayan Kasım Paşa’nın emekliliğinden sonra İstanbul’a dönmesine izin verilmedi. Bir rivayete göre Mora’da (Atâî, s. 104), başka bir rivayete göre ise 960 (1553) yılında Gelibolu’da vefat etti (Ayvansarâyî, I, 4). Sicill-i Osmânî’de 939’da (1532-33) öldüğü belirtiliyorsa da bunun doğru olamayacağı âşikârdır.

Hayır sever bir kimse olduğu anlaşılan Güzelce Kasım Paşa, Haliç’in sağ tarafını Kanûnî’nin emriyle dinî ve içtimaî tesislerle donatarak şenlendirmiştir (Evliya Çelebi, I, 416). Bundan dolayı semt Kasımpaşa, Haliç Tersanesi de bir süre Kasımpaşa Tersanesi adıyla anılmıştır. Kasım Paşa, kaptanpaşalığı zamanında buradaki Câmi-i Kebîr adıyla anılan mahallede Muvakkithâne sokağı ile Bahriye caddesi arasındaki yerde bir cami ile medrese, imarethâne ve hamam yaptırmıştır. Tahta kubbeli, içinde direği olmayan, tahtanî ve tek minareli olan bu cami (Evliya Çelebi, I, 418) 1722’de yanmışsa da mütevellisi olan Hekimoğlu Ali Paşa’nın kardeşi Feyzullah Efendi tarafından yeniden inşa ettirilmiştir (bk. KASIM PAŞA CAMİİ ve KÜLLİYESİ). Evliya Çelebi, imarethânenin kendi zamanında hastahane olarak kullanıldığını yazmaktadır. Kasım Paşa ayrıca Mora sancak beyi iken Anabolu’da cami, medrese, tekke, sıbyan mektebiyle birçok çeşme yaptırmış, bu çeşmelere su getirtmiştir. Bozüyük’te de cami ve külliyesi olan Kasım Paşa (bk. KASIM PAŞA KÜLLİYESİ) bütün hayır kurumları için yüksek gelirli vakıflar bırakmıştır (Gökbilgin, Edirne ve Paşa Livâsı, s. 435-436). İstanbul’daki külliyesinin ve Havsa’daki hamamının mimarı Koca Sinan’dır. Nefîse adındaki kızının da babasının İstanbul’daki mahallesinde bir mektep yaptırdığı ve kendisinin burada medfun olduğu bilinmektedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2001 yılında İstanbul’da basılan 24. cildinde, 547 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.