https://islamansiklopedisi.org.tr/kucuku-muhammed
Arnavutluk’un güneyinde Yanya vilâyetinin Çamıriya (Çamëri) bölgesinde bulunan Konispol köyünde doğdu. Adı Arnavutça kaynaklarda Muhamet Çami olarak da geçer. İlk dinî bilgileri köyünde aldıktan sonra amcasının teşvikiyle Kahire’ye gitti. Ezher’de on bir yıl süren öğreniminin ardından Konispol’a döndü. Buradaki camilerde din görevlisi olarak çalıştı ve halk arasında saygın bir din âlimi olarak tanındı. 1844’te Konispol’da vefat etti.
Rubâî şeklinde kaleme aldığı şiirleri ve yaptığı çevirilerden Arnavutça yanında Türkçe ve Arapça’ya da vâkıf olduğu anlaşılmaktadır. Küçüku’nun, bir yandan Arnavut edebiyatında İslâmî unsurları ve terminolojiyi, öte yandan Türkçe kelime hazinesinin geniş olduğu Konispol bölgesi halk dilini kullanması dikkat çekmektedir. Ayrıca Arap harfleriyle Arnavutça kaleme aldığı eserleriyle Arnavut kültürüne Osmanlı alfabesinin yerleşmesi ve halk edebiyatında rubâî türünün yaygınlaşması hususunda önemli rol oynamıştır. Arnavut halk diline ve edebiyatına yaptığı katkılarla Arnavut millî şairi sayılan Naîm Fraşiri’ye öncülük yaptığı ve Naîm’in onun şiirlerinin etkisi altında kaldığı belirtilmektedir.
Eserleri. 1. Erveheja (Bükreş 1888). 428 beyitten oluşan bu manzum hikâyede işlenen konu, Ravza adıyla meşhur anonim manzum bir Türkçe hikâyeden alınmıştır. Bir nüshası Jani Vreto tarafından Yanya vilâyetine bağlı Ergiri’de (Gjirokastra) bulunarak yayımlanmıştır. Kosovalı çağdaş Arnavut edebiyatçısı Ahmet Qirezi eseri tiyatroya adapte etmiştir.
2. Jusufi dhe Zelihaja. 1215 beyitten meydana gelen bu manzum aşk hikâyesi, konusunda Arnavut edebiyatında ilk çalışma sayılır. Müellifin, büyük bir ihtimalle Taşlıcalı Yahyâ Bey’in aynı adlı mesnevisinden hareketle kaleme aldığı eser (Hasan Kaleši, XVI-XVII [1970], s. 61) henüz yayımlanmamıştır.
3. Gurbetlinjtë. 100 mısradan oluşan ve gurbetçilerin hayatından bahseden dörtlük halindeki bu şiir de henüz neşredilmemiştir.
4. Zaptimi i Misolongjit. 300 beyitten meydana gelen ve henüz yayımlanmayan bu eser, 1822’de Yunanistan’daki Misolongi’nin Türkler tarafından fethini konu edinmektedir.
5. Bekriu. Dinî motiflerle süslenen bu manzum eser içki içenler hakkında mev‘iza mahiyetinde kaleme alınmıştır.
6. Kasîdetü’l-bürde. Bûsîrî’nin Ḳaṣîdetü’l-bürde’sinin Arnavutça’ya tercümesi olup Arap edebiyatından Arnavutça’ya yapılan ilk çeviri olması bakımından önem taşır.
Küçüku’nun Türkçe’den de bazı çeviriler yaptığı kaynaklarda zikredilmekle birlikte hangi eserleri tercüme ettiği bilinmemektedir (Osman Myderrizi, sy. 1 [1951], s. 72-82).
BİBLİYOGRAFYA
Dhimitër S. Shuteriqi v.dğr., Historia e Letërsisë Shqipe I-II, Prishtinë 1975, s. 75-76, 215-224.
a.mlf., Shkrimet Shqipe në Vitet 1332-1850, Prishtinë 1978, s. 184, 191, 194, 218, 236.
Hajdar Salihu, Poezia e Bejtexhinjve (nşr. Rilindja), Prishtinë 1987, fq. 173.
Mahmud Hysa, Krestomaci e Letërsisë së Vjetër Shqiptare, Prishtinë 1987, s. 269-283.
a.mlf., Alamiada Shqiptare-I (Studime Letrare), Shkup 2000, I, 127-177.
a.mlf., “Zëvendësimi i Konceptit Islam në Poemën ‘Erveheja’ të Muhamed Kyçykut”, Hëna e Re, VII/50-52, Shkup 1993, s. 17.
Robert Elsie, Histori e Letërsisë Shqiptare (trc. Abdurrahim Myftiu), Tiranë-Pejë 1997, s. 78-81.
Osman Myderrizi, “Erveheja e M. Çamit”, Buletini i Shkencave Shoqërore, sy. 1, Tiranë 1951, s. 72-82.
a.mlf., “Letërsia Shqipe me Alfabetin Arab”, a.e., sy. 2 (1955), s. 148-155.
a.mlf., “Letërsia Fetare e Bektashive”, a.e., sy. 3 (1955), s. 131-141.
Hasan Kaleši, “Albanska Aljamiado Književnost”, POF, XVI-XVII (1970), s. 60-61.
Muhamed Pirraku, “Gjurmë të Veprimtarisë Letrare Shqipe me Alfabet Arab”, Dituria, sy. 1-2, Prishtinë 1972, s. 77-127.
Elez Ismaili, “Elementi Fetar Islam në Letërsinë Shqiptare”, Hëna e Re, VII/53 (1993), s. 17.
Görseller
