KÜLLİYYÂT-ı KAVÂNÎN

Müellifin ifadesiyle “külliyyât-ı kavânîn ve nizâmât ve ferâmîn ve berevât ve irâdât-ı seniyye ile muâhedât ve umûma ait mukāvelâtı muhtevî olan” eser XX. yüzyılın başlarında müdevvenât-ı kānûniyyenin birinci kısmını, yani Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan II. Meşrutiyet’e kadar fermanlar, beratlar, irâde-i seniyyeler, muahedeler ve umuma ait mukaveleleri ihtiva etmek üzere hazırlanmış, ancak II. Meşrutiyet’in ilânından sonra düsturların yayımlanmasına öncelik verildiğinden neşredilememiştir (Karakoç, I, P-T). Eser halen Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi’nde bulunmaktadır. Karakoç, bu çalışmasından dolayı 23 Safer 1328 (6 Mart 1910) tarihinde üçüncü rütbeden nişân-ı Âl-i Osmânî ile ödüllendirilmiştir (BA, Sicill-i Ahvâl Defterleri, nr. 183, s. 247).

Külliyyât-ı Kavânîn 39 × 29 cm. boyutunda kırk dosyadan ibarettir. Ayrıca beş cilt alfabetik ve beş cilt de kronolojik bir fihristi bulunmaktadır. Külliyyât-ı Kavânîn’de yer alan belgeler Fâtih Sultan Mehmed dönemiyle başlamakta ve 23 Temmuz 1908 tarihiyle sona ermektedir. Belgeler muhtemelen Karakoç’un elde ediş sırasına göre numaralanmış, ancak tarihî sıraya göre yerleştirilmiştir. Derlemedeki ilk belge, Fâtih Sultan Mehmed dönemine ait olan ve aslı Viyana Kütüphanesi’nde bulunan bir kanunnâme sûreti olup onu yine aynı döneme ait bir başka kanunnâme sûreti, bunu da II. Bayezid devrinde Ermeniler’e verilen bir nişân-ı hümâyun takip etmektedir. Külliyyât-ı Kavânîn’in birinci dosyasında Yavuz Sultan Selim dönemiyle ilgili sadece iki belge mevcut olup Kanûnî Sultan Süleyman devrinden itibaren belge sayısı gittikçe artmaktadır. Derlemede Fâtih dönemi kanunnâmelerine ilâve olarak Kanûnî devrine ait iki, I. Ahmed ve III. Ahmed dönemlerine ait birer umumi kanunnâme nüshası bulunmaktadır.

Tanzimat öncesi döneme ait belgelerin sadece dört dosya tutmuş olması ve Fâtih Sultan Mehmed devrine ait sadece iki, II. Bayezid dönemine ait bir ve Yavuz Sultan Selim devrine ait iki belgenin bulunması ilk ve orta dönemle ilgili belgelerin çok sınırlı sayıda olduğunu, eserde esas itibariyle Tanzimat sonrası dönemin belgelerinin (36 dosya) derlendiğini göstermektedir. Ayrıca Sarkis Karakoç, derlediği belgelerin özellikle ilk dönemdekilerin gayri müslimleri ilgilendiren belgeler olmasına özen göstermiştir. Bu konuya ait belgelerin bir kısmını Rum ve Ermeni patrikhânesi arşivlerinden derlemiştir ki bu yönü dikkate değer. Yirmi yedinci dosyadan itibaren belgelere Latin harfleriyle, “Hazîne-i Evrâk’taki kaydına uygundur” mührü, Fevzi, A. Reşat ve K. Kızılırmak imzaları konmuştur. Bazı belgelere ise, “Hazîne-i Evrâk’la alâkası yoktur” mührü basılmıştır. Yine yirmi yedinci dosyadan itibaren belgelerin arşivdeki asıllarıyla karşılaştırıldığı anlaşılmaktadır.

Derlemede belgelerin az bir kısmının orijinal nüshası, çoğunun güzel ve okunaklı bir rik‘a ile kaleme alınmış sûreti, bir kısmının fotoğrafı ve basılı belgelerin birer örneği yer almıştır. Fihristinde görülen sınırlı sayıdaki bazı belgeler dosyalarda bulunmamakla birlikte belgeler genelde iyi korunmuştur. Her dosyanın kapağında hangi dönemleri kapsayan belgeleri içerdiği belirtilmiştir. Çoğunlukla belgelerin asıllarının mevcut olduğu arşiv kaydedilmiş, ayrıca söz konusu belge yerli ve yabancı basılı eserlerde yer almışsa onlara da işaret edilmiştir. Külliyyât-ı Kavânîn, 1961 yılında başbakanlık adına müsteşar Hilmi İncesulu tarafından neşredilmek üzere Türk Tarih Kurumu’na devredilmişse de başbakanlığa nasıl intikal ettiği bilinmemektedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2002 yılında Ankara’da basılan 26. cildinde, 544-545 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.