MAMBOURY, Ernest

İsviçre’nin Nyon şehrinde doğdu. Cenevre’deki Ecole des Arts Industriels’den mezun olduktan sonra Paris’e giderek Güzel Sanatlar Akademisi’nin seramik bölümüne devam etti. 1906’da yurduna döndüğünde resim öğretmenliğine tayin edildi. 1909’da izin alarak gittiği İstanbul’da bir taraftan tarihî eserleri incelemeye, bir taraftan da şehrin çeşitli yerlerinin yağlı boya tablolarını yapmaya başladı. İzni sona erince uzatma isteği kabul edilmediğinden istifasını vererek İstanbul’da kaldı ve buraya yerleşti.

Mamboury ressam ve resim öğretmeni olarak yetişmişti. Önce Mekteb-i Sanâyi’de, arkasından 1921’den itibaren Galatasaray Lisesi’nde geometrik desen ve Fransızca öğretmenliği yaptı. Bu arada İstanbul’daki bazı yabancı ve azınlık okullarında çalıştı. Bir yandan da Türkiye’de araştırmalar yapan Batılı arkeologlara yardım ediyordu. Kapadokya kaya kiliselerinde incelemeler yapan Fransız misyoneri Guillaume de Jerphanion’un yanında bu tür çalışmalara başlayan Mamboury, I. Dünya Savaşı yıllarında Alman arkeologu Theodor Wiegand’ın İstanbul’daki Bizans imparatorluk sarayı araştırmalarına katıldı. 1912’de İshak Paşa mahallesi yangınından sonra Sultanahmet ile Marmara kıyısı arasındaki bölgede ortaya çıkan kalıntıların plan, kesit ve rölövelerini hazırlayarak topografik haritalar üzerine işledi. İsviçre vatandaşı olduğu için I. Dünya Savaşı, Mütareke ve işgal yıllarında İstanbul’da kalmaya devam edebildi. Fransız işgal kuvvetleri tarafından 1921-1923 yıllarında, arkeolog R. Demangel idaresinde Sarayburnu ile Ahırkapı arasındaki alanda yaptırılan araştırmalara katıldı ve burada bulunan yapı kalıntılarının plan ve kesitlerini çizdi. Mamboury, 1925’ten sonra İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğü’nün yaptığı bazı araştırmalara da katılarak ortaya çıkarılan eserlerin planlarını çizdi. Bu arada Topkapı Sarayı’nda kütüphane okuma salonu haline getirilen eski Ağalar Camii’nin restorasyonuna yardımcı oldu; Halil Ethem Eldem’in Yedikule hakkındaki kitabına bir kısmı Bizans, büyük kısmı Fâtih Sultan Mehmed devri Türk yapısı olan hisarın planını çizmek suretiyle katkıda bulundu. Bunun dışında, İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nin 1937’de Küçükçekmece ve 1942’de Mudanya’nın Alçakbayır mevkiinde yaptığı araştırmalara da katıldı.

Daha çok Bizans eserleriyle ilgilenmesine karşılık Mamboury Türk sanatı üzerine de neşriyatta bulundu. 1930’da Topkapı Sarayı Harem Dairesi’nin ziyarete açılması münasebetiyle bol resimli bir makalesiyle (“Le Harem des Sultans”, L’Illustration, yıl 88, sy. 4553 [Paris 1930], s. 226-232) Ağalar Camii’ne dair bir yazısı (“Die Moschee Mehmeds des Eroberers und die Neue Bibliothek im Serail des Sultans von Stambul”, Die Denkmalpflege, sy. 5 [Berlin-Wien 1931], s. 161-167) basıldı. Halil Ethem Eldem’in 1933’te çıkan Camilerimiz başlıklı küçük kitabını genel bazı bilgilerle resimler ekleyip Fransızca olarak yayımladı (Nos Mosquées de Stamboul, İstanbul 1934). Romanya’daki dinî yapılarda Türk sanatı etkileri (“L’influence de l’art turc dans les constructions religieuses roumaines”, Les annales de Turquie, yıl 6, sy. 3 [İstanbul 1936], s. 17-29), fetihten bugüne İstanbul’un gelişmesi (“Le développement d’Istanbul depuis la conquête jusqu’à nos jours”, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, yıl 7, sy. 16/89 [1937], s. 19-25), Eminönü’nde Yenicami çevresinin istimlâki (“La place d’Eminönü et les parages de Sirkeci”, Ankara, 16 ve 19 Aralık 1936) ve Yenicami Hünkâr Kasrı’nın yeni açılan meydanın biçimini bozduğu gerekçesiyle yıktırılmak istenmesi (“A travers le vieil Istanbul: La Yeni Cami et sa voûte”, Ankara, 31 Mart 1938) hakkında makaleleri dışında yabancı ve yerli gazetelerle dergilerde de (Revue de Turquie, Gazette de Lausanne, Journal de Genève, Ulus, İlk Öğretim, La Turquie Kemaliste) Türkiye veya Türk sanatıyla ilgili yazıları çıktı.

Mamboury’nin en önemli yayınları bilimsel ağırlıklı turistik rehberleridir. Çok iyi düzenlenmiş bir plana göre hazırlanan bu rehberlerin ilki İstanbul’a dair olanıdır. 565 sayfalık eserde şehrin coğrafyası, Bizans ve Türk devirlerindeki tarihçesi, sanatı ve etnografyası gibi turistleri ilgilendiren yönlerinden başka eski eserleri düzenli bir sırayla tarihleri ve sanat özellikleriyle kısa biçimde tanıtılmış, ayrıca her eserin resminin veya planının verilmesine özen gösterilmiştir. Önce Fransızca olarak basılan kitabın (Constantinople: Guide touristique, İstanbul 1925) Türkçe’si de çıkmıştır (İstanbul: Rehber-i Seyyâhîn, İstanbul 1925). 1929’da ikinci baskısı yapılan ve dünya çapında bir şöhrete erişen kitabın J. Ahlers tarafından Almanca (Stambul-Reiseführer, İstanbul 1930) ve İngilizce (Constantinople, İstanbul 1930) çevirileri de yayımlanmış, 1934’te Fransızca’sı üçüncü defa basılmıştır. Uzun yıllar sonra Mamboury, İstanbul rehberi konusunu tekrar ele alarak yeni buluntu ve yayınlara göre tamamlayıp önce Fransızca’sını (Istanbul touristique, İstanbul 1951), iki yıl sonra da M. Burr tarafından yapılan İngilizce tercümesini (The Tourist’s Istanbul, İstanbul 1953) çıkarmıştır. İçişleri Bakanlığı ve Ankara Belediyesi’nin yardımlarıyla hazırladığı Ankara ve çevresine ait rehber ise 1933’te basılmıştır (Ankara: Guide touristique, Haïdar Pacha-Ankara, Bogaz-Keue, Euyuk, Sivri-Hisar et environs, Tchangri, Yozgat etc..., Ankara 1933, 1934). II. Dünya Savaşı’ndan az önce Basın-Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü Mamboury’ye büyük bir Türkiye rehberi sipariş etmişti. Fakat bu önemli projenin sadece İstanbul adalarına dair olanı bir kitap halinde basılabilmiş (Les îles des Princes, Banlieue Maritime d’Istanbul, İstanbul 1943), teslim ettiği bilinen Yalova ve çevresiyle Batı Anadolu şehirlerine dair yazdıkları basılmadan kalmıştır. Son yıllarında tamamlandığını bildirdiği Bursa, İznik, Uludağ ve Galata hakkındaki rehberlerin ne olduğu ise bilinmemektedir. Ölümünden bir süre önce Mamboury iki rehber siparişini daha üstlenmişti. Bunlardan biri, iki cilt olması düşünülen Baedeker seyyah rehberleri gibi büyük bir Türkiye rehberinin bazı bölümleri, diğeri 1953 yılı içinde teslim edilmesi gereken, Paris’te Hachette Yayınevi’nin Guides Bleus dizisinde bastıracağı bir Türkiye rehberi idi. Bunların ikincisi sonradan Robert Boulanger tarafından yazılarak 1958’de yayımlanmıştır.

Mamboury, Türkiye’de yaşadığı uzun yıllar boyunca topladığı pek çok değerli kitap, antika eşya ve özellikle İstanbul hakkında sayısız not, resim ve krokiye sahip bulunuyordu. Bunlar, vasiyeti gereği Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Dumbarton Oaks Araştırma Enstitüsü’ne taşınmış, kitaplarından pek azı ise İstanbul’da kurulan Amerikan Enstitüsü’nün kütüphanesine bırakılmıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2003 yılında Ankara’da basılan 27. cildinde, 550-551 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.