MARCO POLO

Hayatı ve seyahatleri hakkındaki bilgiler kesinlik kazanmamış olmakla birlikte 1254’te Venedik’te doğduğu ve tüccar bir aileye mensup bulunduğu belirtilir. Babası Nicolò ve amcası Matteo İstanbul, Kırım, Volga bölgesi, Bulgar ve Saray şehirleriyle İran’dan Çin’e uzanan kesimde ticarî faaliyette bulunmuşlar, 1260-1269 yıllarındaki seyahatleriyle Pekin’e ulaşıp Kubilay ile görüşmüşlerdi. Ülkelerine döndükten iki yıl sonra Papa Gregorio tarafından tekrar Pekin’e gönderildiklerinde yanlarına Marco Polo ile iki de misyoner aldılar. 1271-1274 yılları arasında sürdürülen bu seyahat esnasında Kubilay Han onları yazlık sarayında kabul etti. Küçük yaşta bulunan Marco Polo burada mahallî dilleri öğrendi, birçok olaya şahit oldu. Bu arada bazı resmî görevler üstlendi. 1292’de ailesiyle birlikte dönüş yolculuğuna başladı. On dört gemi ve 700 mürettebattan oluşan filo on beş ay sonra İran körfezindeki Hürmüz Limanı’na ulaştı. Burada, Kubilay Han tarafından Argun Han’a gönderilen Prenses Cocacin’e (Moğolca’sı Kökeçin/mavi) saraya kadar refakat ettiler ve Argun Han öldüğü için Gāzân Han’a misafir oldular. 1295 yılında Venedik şehrine dönen grubu ahali büyük bir merakla karşıladıysa da onların anlattıklarını hiçbir şekilde dikkate almadı.

Venedikliler ile Cenovalılar arasında 1298’de savaş patlak verince Marco Polo askere alındı. Curzola savaşı denilen çarpışma sonucunda yenilen donanması ile birlikte esir edilip zindana atıldı. Aynı koğuşta bulunan Pisalı Rustichello adındaki bir esir, ondan dinlediklerini 1299 yılında beraberce tahliye olmalarının ardından kaleme aldı. Eser devrin en çok okunan yazı dili olan Fransızca ile yazılmıştı. Marco Polo ülkesinde evlendi ve üç çocuk sahibi oldu; babası Nicolo 1300’de, kendisi 1324’te öldü ve San Lorenzo Kilisesi’ne gömüldü. Yaşadığı evi Venedik Belediyesi muhafaza edip mahalleye de adını verdi.

Marco Polo’nun seyahati sırasındaki gözlemlerini ihtiva eden ve Batı’da edebiyat, kültür ve doğubilim alanlarında önemli bir yere sahip olan eserin asıl metni henüz ele geçmemiştir. İtalyanlar eseri Il Milione (Milione) başlığıyla anarlar ve bu ismi ataları arasında bulunan Emilione adlı bir kişiye dayandırırlar. Fransızca adı Le divisament dou monde olup mevcut en eski tarihli metin bu dildedir. İngilizler, XIX. yüzyıl boyunca Hakluyt Society serisi içinde bu seyyahın eserini kendi dillerine kazandırmışlardır. Marco Polo’nun kitabı bir seyahatnâme özelliği taşır. Gezip gördüğü yerlerin iktisadî, ziraî, ticarî zenginliğini anlatan Marco Polo idarî sistemlere dair bilgiler verir. Yer yer olağan üstü olaylarla süslenen eserde diğer bazı seyyah, tüccar ve misyonerler tarafından yazılan kitaplardan iktibasların bulunması metnin gerçekleri yansıtması konusunda tartışmalara yol açmıştır. Ayrıca Çin Seddi ve çay hakkında hiçbir bilginin mevcut olmaması araştırmacılarca garip karşılanmıştır. Hatta Marco Polo’nun Çin’e hiç gitmediği ve eserde yer alan bilgilerin tamamen uydurma bir özellik taşıdığı iddia edilmiştir.

Seyahatnâmede özellikle Türk ve İslâm âlemi hakkında yer alan özlü bilgiler dikkat çekicidir. Yola çıktıktan sonra Marco Polo ve yanındakiler, Laiazzo (günümüzde adı Yumurtalık, tarihî ve resmî adı Ayas) Limanı’ndan karaya çıkıp bugünkü Güneydoğu Anadolu topraklarını geçmişlerdir; bu bölge eserde Turcomannia vilâyeti olarak anılmıştır. Hayvancılıkla geçinen bölge halkının dünyanın en güzel ipek halılarını dokudukları anlatılır; bu arada Ermeniler’le Rumlar’ın ticaret ve zanaatla uğraştıkları kaydedilir. Erzincan’da mükemmel “buchareme” (Buhara işi) ve “bambagia” (pamuk) imal edildiği belirtilip Gürcistan sınırında bir yerde Hz. Nûh’un gemisinin bulunduğu yazılır. Bu arada Akkoyunlular ile Karakoyunlular adasındaki çatışmalar aktarılır. Daha sonra İran’a girilir ve bütün Orta Asya katedilir. İran’ın Tebriz şehri ve diğer büyük şehirleri anlatılıp Hz. Îsâ’nın doğumunu haber veren üç büyücü rivayeti nakledilir. Hürmüz, Yezd ve Kirman geçilip, Orta Asya’da “dünyanın çatısı” Pamir’le karşılaşılır. Gobi çölü aşılır, Moğolistan ve Türkistan’a inilir ve 1275 yılında Kubilay Han’ın huzuruna çıkılır. Marco Polo’nun bu ülkede on yedi yıl süren ikameti hakkında verdiği mâlûmat eserin esas konusunu teşkil eder. Devrin hükümdarının devlet merkezi ve diğer bölgeler hakkında bilgi aktarılır. Ticarî mallarla insanların faydalandıkları bitkiler, yiyecekler ve içeceklerden söz edilir. Zipangu (Zipagu) diye adlandırılan Japonya hakkında ilginç notlara yer verilir. Marco Polo ailesinin dönüş güzergâhı, Çin sahilinden deniz yoluyla İran körfezi ve oradan kara yoluyla Trabzon ve tekrar denizden İstanbul, Eğriboz adası ve Venedik’tir.

İstinsah edilen çeşitli dillerdeki yazma nüshalardan sonra matbaanın Venedik şehrinde kurulmasını takip eden yıllardan başlayarak çok sayıda basılı metin oluşmuştur. Bir kısım yazmalar için minyatürler, basılı kitaplar için gravürler hazırlanmıştır (bunların dökümü için bk. Watanabe, Marco Polo Bibliography [1477-1983], tür.yer.). Verdiği bilgiler Geç Ortaçağ Avrupası’nda çok ilgi çeken ve hayalî, zengin Doğu ve Uzakdoğu imajının oluşmasında büyük rolü olan kitap günümüze gelinceye kadar çeşitli yönleriyle incelenmiştir. Dil, edebiyat ve kültür uzmanları, Marco Polo’dan kalma metinlerin tasnif ve nitelendirilmesi üzerinde durarak asıl nüshaya en yakın bir metin elde etmeye çalışmışlardır. 1928’de Luigi Foscolo Benedetto tarafından büyük ölçüde tasnifi yapılan bu incelemelerin 1975 yılında yeni bir şeklini Valeria Bertolucci Pizzorusso ortaya koymuştur. Ayrıca eserde Türkçe ve Türk âlemiyle ilgili mâlûmatı toplayan Giorgio R. Cardona tahlilî bir dizinini hazırlarken bütün neşriyatı bir araya getirmiştir (aş.bk.). Marco Polo ve eseri Türk araştırmacıları arasında da ilgi görmüş ve Batı dillerine yapılan çevirileri aracılığı ile kullanılmıştır. Ancak metnin tamamının ilmî usullere uygun ve tamamlayıcı notlarla Türkçe’ye bir tercümesi henüz yapılmamıştır. H. Yule tarafından neşri gerçekleştirilen İngilizce metniyle Fransızca’ya aktarılan metinlerden bazı kayıtlar iktibas edilmiş ve bazı eksik çeviriler yapılmıştır.

Neşirleri. Milione, versione toscana del Trecento, Edizione critica a cura di Valeria Bertolucci Pizzorusso. Indice ragionato di Giorgio R. Cardona, Milano 1975; Il Milione Introduzione e note di Marcello Ciccuto con un saggio di Anthony Burgess e le miniature a colori del codice di Oxford (Milano 1982); Milione, a cura di Ettore Mazzali (Milano 1982); Il Milione veneto (ed. A. Barbieri – A. Andreose; Venezia 1999); M. G. Pauthier, Le livre de Marco Polo: citoyen de Venise conseiller privé et commissaire impérial de Khoubilaї-Khaân: rédigé en français sous sa dictée en 1298 par Rusticien de Pise, publié pour la première fois d’après trois manuscrits inedits de la Bibliothèque Impèrial de Paris, présentant la rédaction primitive du Livre, revue par Marc Pol lui-même et donnée par lui, en 1307, à Thiébault de Cépoy, accompagnée de Variantes, de l’Explication des mots hors d’usage (Paris 1865); The Book of Ser Marco Polo (trc. ve ed. H. Yule, London 1903, 3. bs.); H. Cordier, Ser Marco Polo (London 1920); Il Milione Prima edizione integrale a cura di Luigi Foscolo Benedetto (Firenze 1928); P. V. de la Blache, Marco Polo’nun Seyahati, Avrupa ile Asya’nın Münasebatı (trc. Emiroğlu Ziya; İstanbul 1932); C. Moule – P. Pelliot, Marco Polo. The Description of the World I-II (London 1938); Fuad Carım, Marco Polo ve İbn Batuta: Yazdıklarının Çoğu Türkler’le İlgili Dünyanın En Önemli İki Seyyahı (İstanbul 1966); Ömer Güngören, Marco Polonun Geziler Kitabı (İstanbul 1985); R. M. Ruggeri, Marco Polo. Il Milione Introduzione, edizione del testo toscano (“Ottimo”) note illustrative, esegetiche, linguistiche, repertori onomastici e lessicali (Firenze 1986); J. Larner, Marco Polo and the Discovery of the World (New Haven 1999).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2003 yılında Ankara’da basılan 28. cildinde, 41-43 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.