MINORSKY, Vladimir Fedorovich

Moskova’da hukuk öğrenimi gördükten sonra (1896-1900) Lazarev Doğu Dilleri Enstitüsü’ne devam ederek Arapça, Farsça, Türkçe ve İslâm tarihi okudu (1900-1903). Arkasından Dışişleri Bakanlığı’nda diplomat kadrosuyla görev aldı ve 1904-1917 yılları arasında Rusya’nın Tebriz, Tahran, İstanbul elçiliklerinde (1912-1914) çeşitli görevlerde bulundu. Ayrıca Osmanlı-İran sınır komisyonunda üyelik yaptı ve Rus Türkistanı valiliği emrinde çalıştı. Asya’da müslüman topraklarında geçirdiği diplomatlık yılları ona büyük araştırma imkânları sağladı ve en önemli araştırmalarından biri olan, bâtınî fırkalardan Ehl-i Hak (Aliilâhîler) üzerine kaleme aldığı eserini yayımladı (Materialy dlya izuçeniya persidskoy sekti Lyudi istiny ili Ali-Ilahi, Moskva 1911).

Bolşevik İhtilâli’nin ardından ülkesine dönmediği için diplomatlık mesleği sona eren Minorsky kendini akademik çalışmalarına adadı. 1923’ten itibaren Paris’teki École nationale des langues orientales vivantes’ta Fars edebiyatı, daha sonra Türk dili ve İslâm tarihi dersleri vermeye başladı. 1932’de Londra Üniversitesi’ne bağlı The School of Oriental and African Studies’e Farsça hocası tayin edildi ve burada 1937’de profesör oldu; emekliye ayrıldığı 1944’ten sonra da görevini sürdürdü. 1948-1949 öğretim yılında misafir profesör sıfatıyla I. Fuâd Üniversitesi’nde (Kahire Üniversitesi) bulundu. Emekliliği boyunca Cambridge’de kalan Minorsky eserlerinin çoğunu bu dönemde kaleme aldı. 1951’de o yılki Milletlerarası Şarkiyatçılar Kongresi’ne katılmak üzere İstanbul’a, 1959’da I. Türk Sanatı Kongresi için Ankara’ya geldi. 1960 yılında Sovyet İlimler Akademisi tarafından Moskova’da yapılacak olan XXV. Milletlerarası Şarkiyatçılar Kongresi’ne davet edildi, bu vesileyle yıllardan beri görmediği ülkesine gitti. 25 Mart 1966’da Cambridge’de öldüğü zaman vasiyeti üzerine yakılan cenazesinin külleri Moskova’da gömüldü ve kütüphanesinin büyük bir kısmı St. Petersburg’daki Şarkiyat Enstitüsü’ne bağışlandı. British Academy, The School of Oriental and African Studies, Société Asiatique, Brüksel Üniversitesi, Deutsche Morgenländische Gesellschaft ve Royal Asiatic Society gibi bilim kurumları tarafından üye seçilen ve çeşitli şeref pâyeleriyle ödüllendirilen Minorsky’nin adına iki hâtıra kitabı yayımlanmıştır (Yādnâme-i Irāni-yi Minorsky [ed. Müctebâ Mînovî – Îrec Efşâr], Tahran 1969; Iran and Islam: In Memory of the Late Vladimir Minorsky [ed. C. E. Bosworth], Edinburg 1971).

Eserleri. Minorsky’nin esas ilgi alanı Türk-İran dünyasının tarihî coğrafyası olmakla beraber araştırmaları tarih, edebiyat, din, dil ve sanat alanlarını da içine alır. Dört dildeki (Rusça, Fransızca, İngilizce, Farsça) yayınlarının toplamı 270’i geçer; bunların 130’u 1925-1937 yılları arasında The Encyclopaedia of Islam’a yazdığı maddelerdir. Neşriyatı içinde özellikle Arapça ve Farsça tarih-coğrafya kitaplarının İngilizce çevirileri önemli yer tutar.

1. Hudūd al-ʿālam: The Regions of The World, A Persian Geography (London 1937 → London 1970; Frankfurt 1993). 372 (982-83) yılında yazılmış Farsça bir anonim coğrafya kitabının ayrıntılı notlar ilâvesiyle yapılan tercümesidir. Bu tercümeye Vasilij V. Barthold’un tıpkıbasımı (Leningrad 1930) esas teşkil etmiş, ayrıca yayının başında onun önsözüne yer verilmiştir.

2. Sharaf al-Zamān Tāhir Marvazi: on China, the Turks and India (London 1942 → Frankfurt 1993). Mervezî’nin tarihî ve etnografik açıdan önemli bilgiler içeren Ṭabâʾiʿu’l-ḥayevân’ından seçilmiş bazı bölümlerin orijinal metinleriyle birlikte ve geniş açıklamalar ilâvesiyle yapılan çevirisidir.

3. Tadhkirat al-Mulūk: A Manual of Ṣafavid Administration (c. 1137/1725) (London 1943; Cambridge 1980). Eserin Farsça metninin tıpkıbasımı ve açıklamalı tercümesidir. Kitabı daha sonra Muhammed Debîrsiyâkī, Minorsky’nin notlarının Mes‘ûd Receb Niyâ tarafından Farsça çevirisiyle birlikte tahkik ederek yayımlamıştır (Tahran 1368 hş.).

4. Studies in Caucasian History (Cambridge 1953). Gence Şeddâdîleri ile Ani Şeddâdîleri’ni ve Selâhaddîn-i Eyyûbî’nin ilk dönemlerini ele alan bir çalışmadır.

5. er-Risâletü’s̱-s̱âniye li-Ebî Dülef (Abū-Dulaf’s Second Risāla; Kahire 1955). Ebû Dülef Mis‘ar b. Mühelhil’in IV. (X.) yüzyılda İran’a yaptığı seyahati anlatan ikinci risâlesinin şerhiyle birlikte Arapça metni ve tercümesidir.

6. A History of Sharvan and Darband in the 10th-11th Centuries (Cambridge 1958). Müneccimbaşı Ahmed Dede’nin Ṣaḥâʾifü’l-aḫbâr’ından Şirvan ve Derbend’le ilgili kısmın çevirisidir. Yayımlanmamış Arapça metne dayanan çalışmada 500 (1106) yılında Derbend’de yazılmış, Müneccimbaşı’nın ana kaynağını oluşturan ve aslı günümüze ulaşmayan, Târîh-i Bâbü’l-ebvâb kısmen yeniden inşa edilmiştir.

7. The Chester Beatty Library: A Catalogue of the Turkish Manuscripts and Miniatures (Dublin 1958).

8. Calligraphers and Painters: A Treatise by Qādī Ahmad, son of Mīr Munshī (c. 1015/1606) (Washington 1959). Kadı Mîr Ahmed Münşî’nin Gülistân-ı Hüner adlı Farsça eserinin tercümesidir.

9. Persia in A.D. 1478-1490: An Abridged Translation of Faḍlullāh b. Rūzbihān Khunjī’s Tārīkh-i ʿĀlam-ārā-yi Amīnī (London 1957).

Minorsky bunların dışında Barthold’un Türkistan tarihi, Yedisu bölgesi tarihi, Uluğ Bey ve Mîr Ali Şîr hakkındaki dört çalışmasını, Rus şarkiyatçısı V. D. Smirnov’un torunu olan eşi Tatiana Shebunina Minorsky ile birlikte Rusça’dan İngilizce’ye çevirmiştir (Four Studies on the History of Central Asia, I-III, Leiden 1956-1961). Onun çeşitli yazıları bir araya getirilerek iki ayrı yayın halinde tekrar basılmıştır (Iranica: Twenty Articles [Hertford 1964], The Turks, Iran and Caucasus [London 1978]; yayınlarının tam listesi için bk. V. Minorsky, Iranica: Twenty Articles, s. XII-XXVI; Yādnāme-i Irāni-yi Minorsky, s. XVII-XXXI [BSOAS, XXIX/3, s. 694-699]).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan 30. cildinde, 116-117 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.