https://islamansiklopedisi.org.tr/mucemus-suara
Kitapta Câhiliye devrinden başlayarak yazarın kendi zamanına kadar Arap şairlerinin biyografileri alfabetik sıraya göre ele alınmıştır. Müellif, tesbit edebildiği kadar çok sayıda şahsiyete eserinde yer vermeyi amaçladığından meşhur olan ve olmayan yaklaşık 5000 şairden söz etmiştir. Şairleri Câhiliye devri, İslâmî dönem, Emevî ve Abbâsî devirleri şeklinde gruplandırarak kaydeden müellif her şairin ismini, nisbe ve künyesini zikrettikten sonra biyografisiyle ilgili kısa bilgiler aktarmakta; bazı haber, anekdot ve hikâyelerle şiirlerinden örneklere yer vermektedir. Eserde şiirlerin gerçek sahiplerinin belirlenmesinde özel bir titizlik gösterilmiştir. Eserin ayn harfinden yâ harfine kadar olan ve ancak beşte birini teşkil eden kısmı zamanımıza ulaşabilmiştir. Bu harfler arasında gayn, nûn ve vav mevcut olmadığı gibi ayn ve lâm harflerinde de eksiklikler bulunmaktadır.
Kitabın kaynakları arasında müellifin hocası Ebû Bekir es-Sûlî’nin eserleriyle Mufaddal ed-Dabbî’nin el-Mufaḍḍaliyyât’ı, Ebû Temmâm’ın el-Ḥamâse’si, Ebû Abdullah İbnü’l-Cerrâh’ın Men sümmiye mine’ş-şuʿarâʾi ʿAmren adlı kitabı, İbnü’l-Kelbî, Ebû Saîd es-Sükkerî, Müberred, Sa‘leb ve İbn Düreyd’in mizahla ilgili eserleri bulunmaktadır. Öte yandan İbn Hacer’in el-İṣâbe’si başta olmak üzere İbn Asâkir’in Târîḫu medîneti Dımaşḳ’ında, Yâkūt’un Muʿcemü’l-üdebâʾında, İbn Şâkir el-Kütübî’nin ʿUyûnü’t-tevârîḫ ile Fevâtü’l-Vefeyât’ında, İbn Hallikân’ın Vefeyâtü’l-aʿyân’ında, yine İbn Hacer’in Tehẕîbü’t-Tehẕîb’i ile Lisânü’l-Mîzân’ında Muʿcemü’ş-şuʿarâʾdan bol miktarda nakillerin yapıldığı görülür. Eser, şairlerin meşhur olmayan adlarıyla zikredilmesi ve alfabetik dizime tam riayet edilmemesi gibi yönlerden eleştirilmiştir. Kitaba İbnü’ş-Şa‘‘âr Tuḥfetü’l-vüzerâʾ ʿalâ Kitâbi Muʿcemi’ş-şuʿarâʾ adıyla bir zeyil yazmıştır (Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1734).
Muʿcemü’ş-şuʿarâʾnın mevcut kısmı ilk defa Fritz Krenkow tarafından neşredilerek Hasan b. Bişr el-Âmidî’nin el-Müʾtelif ve’l-muḫtelif adlı eseriyle birlikte basılmış (Kahire 1354), daha sonra eseri yayımlayan Abdüssettâr Ahmed Ferrâc, çeşitli kaynaklarda Muʿcemü’ş-şuʿarâʾdan yapılan nakillerde geçen 250 kadar şairin adını neşrin sonuna eklemiştir (Kahire 1960). İbrâhim es-Sâmerrâî, yine kaynaklarda mevcut Muʿcemü’ş-şuʿarâʾdan nakillere dayanarak 258 şairi Mine’ḍ-ḍâʾiʿ min Muʿcemi’ş-şuʿarâʾ li’l-Merzübânî adıyla yayımlamıştır (Beyrut 1404/1984). İhsan Abbas, aynı eserlerden faydalanıp kaleme aldığı makalesinde bu çalışmaya seksen üç şair daha eklemiştir (bk. bibl.).
BİBLİYOGRAFYA
Merzübânî, Muʿcemü’ş-şuʿarâʾ (nşr. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc), Kahire 1379/1960, neşredenin girişi, s. e-k.
İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist, s. 192.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1734-1735.
Brockelmann, GAL Suppl., I, 191.
Nihad M. Çetin, Eski Arap Şiiri, İstanbul 1973, s. 38-40.
İzzeddin İsmâil, el-Meṣâdirü’l-edebiyye ve’l-luġaviyye fi’t-türâs̱i’l-ʿArabî, Beyrut 1976, s. 243-247.
Maʿa’l-Mektebe, s. 152-153.
İbrâhim es-Sâmerrâî, Mine’ḍ-ḍâʾiʿ min Muʿcemi’ş-şuʿarâʾ li’l-Merzübânî, Beyrut 1404/1984, s. 5-10.
F. Krenkow, “Das Wörterbuch der dichter Muʿğam aš-šuʿarāʾ von al-Marzubānī”, Islamica, IV, Leipzig 1931, s. 272-282.
İhsan Abbas, “Mülteḳaṭât mine’l-ḳısmi’l-mefḳūd min Muʿcemi’ş-şuʿarâʾ”, el-Ebḥâs̱, XXXIII, Beyrut 1985, s. 3-36.
