https://islamansiklopedisi.org.tr/muhyiddin-mehmed-hatibzade
27 Şâban 864 (17 Haziran 1460) tarihinde Amasya’da doğdu. Babasının adı Hatib Kasım, dedesinin adı Yâkub’dur. Hatibzâde ve İbnü’l-Hatîb diye anılır. Devrin ilim ve kültür merkezi olan Amasya’daki hocalardan ders alarak tefsir, hadis, fıkıh, kıraat gibi alanlarda kendini yetiştirdi; cifr, mûsiki, vefk gibi konularda da temayüz etti. Amasya ve Bursa’da çeşitli medreselerde müderrislik yaptı; ayrıca Şehzade Ahmed’e ders okuttu. Ardından İstanbul’a tayin edildi; Edirne ve tekrar Amasya’daki öğretim faaliyetinden sonra yeniden İstanbul’a çağrıldı. Yavuz Sultan Selim’in Ayasofya Camii civarında yaptırdığı medresenin ilk müderrisi oldu. Ardından Semâniye medreselerinden birinde görevlendirildi ve ölümüne kadar burada müderrislik yaptı. 2 Zilkade 940 (15 Mayıs 1534) tarihinde vefat etti, Kemalpaşazâde’nin kıldırdığı cenaze namazından sonra Eyüp’te defnedildi. Muhyiddin Mehmed kanaatkârlığı ve ibadete düşkünlüğüyle tanınmıştır.
Eserleri. 1. Ravżü’l-aḫyâri’l-münteḫab min Rebîʿi’l-ebrâr. Zemahşerî’ye ait eserin ihtisar edilmesi ve bazı ilâvelerin yapılmasıyla meydana gelen muhâdarât ve siyâsetnâme türünde bir kitaptır (Kahire 1279, 1292, 1307, 1380). Âşık Çelebi, eseri II. Selim’e takdim edilmek üzere Türkçe’ye çevirmiştir.
2. Risâle fî mevżûʿâti’l-ʿulûm (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 3743).
3. Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi’s-Seyyid ʿale’l-Ferâʾiż. Muhammed b. Muhammed es-Secâvendî’nin el-Ferâʾiżü’s-Sirâciyye’sine Seyyid Şerîf el-Cürcânî’nin yazdığı şerhin hâşiyesidir (Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 2505; Millet Ktp., Ali Emîrî Efendi, nr. 4318; Amasya Beyazıt İl Halk Ktp., nr. 1361).
4. Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi’l-Viḳāye. Burhânüşşerîa Mahmûd b. Sadrüşşerîa el-Evvel’in Viḳāyetü’r-rivâye adlı eseri üzerine torunu Sadrüşşerîa es-Sânî’nin kaleme aldığı şerhin hâşiyesidir (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 1117; Millet Ktp., Ali Emîrî Efendi, nr. 4318).
5. İnbâʾü’l-ıṣṭafâ fî ḥaḳḳı âbâʾi’l-Muṣṭafâ. Kanûnî Sultan Süleyman için telif edilmiştir (Süleymaniye Ktp., Çelebi Abdullah Efendi, nr. 405; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 484).
6. Risâle-i Cifr (Süleymaniye Ktp., Hâşim Paşa, nr. 103).
Bunların dışında kaynaklarda Muhyiddin Mehmed’in Tuhfetü’l-uşşâk (Türkçe manzume), Risâle fi’r-rüʾye ve’l-kelâm, Risâle fi’l-ḳıble ve maʿrifeti semtihâ, Risâle fî muḫtârâti’l-ʿilm adlı eserleri zikredilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA
Mecdî, Şekāik Tercümesi, I, 398-399.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 170, 833, 894, 916; II, 1248, 1905, 2022.
İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, VIII, 242-243.
Serkîs, Muʿcem, II, 94.
Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 235.
Ziriklî, el-Aʿlâm, VII, 229.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, XI, 148.
