https://islamansiklopedisi.org.tr/mustafa-aga-seyyid
Kısa sürelerle dört dönem başmimarlık yapmıştır. 2 Ocak 1802 tarihli Hassa Mimarlar Ocağı listesine göre Seyyid İbrâhim oğlu Seyyid Mustafa’nın üç sağ, iki çürük akçe yevmiye ile 3 Ekim 1781 tarihinde mimar halifesi olarak kaydı yapılıp beratı verilmiştir (BA, Cevdet-Maârif, nr. 5481). İnşaat defter ve kayıtlarında “Seyyid Mustafa” mührünü kullanan Mustafa Ağa, Mehmed Ârif Ağa’nın ikinci başmimarlığı zamanında (1796-1800) uzun süre vekilliğini yaptı. Bu dönemde 11 Aralık 1799’da İstanbul Baruthânesi’nin (BA, Cevdet-Askerî, nr. 14983) ve 3 Ocak 1800’de Istabl-ı Âmire’nin Kadırga Limanı’ndaki ahırlarının tamiratını gerçekleştirdi (BA, Cevdet-Askerî, nr. 15607). 1802 yılında Hasköy Mühendishânesi’nde eğitim alan kırk altı mimar halifesi içerisinde yer aldı (BA, Cevdet-Maârif, nr. 3964). Sermi‘mârân-ı Hâssa İbrâhim Kâmî’nin (1802-1807) ardından Mustafa Ağa’nın Mehmed Emin Ağa ile ardarda kısa süreli başmimarlık dönemleri başlar. Osmanlı arşiv kayıtlarında İbrâhim Kâmî’ye ait son bilgi 13 Aralık 1806 tarihli Humbaracı Kışlası’nda yaptığı tamiratla ilgilidir (BA, Cevdet-Askerî, nr. 26245). Bu tarihten sonra Mustafa Ağa’ya ait ilk belge, 9 Temmuz 1807 tarihli Sultanahmet’te bulunan Tavukciyân-ı Hâssa Ocağı tamiratına dairdir (BA, Cevdet-Askerî, nr. 19441). Mustafa Ağa için belgede sâbık başmimar unvanının kullanılmasından 1807 yılı başlarında birkaç ay görev yaptığı anlaşılmaktadır. Hâfız Mehmed Emin Ağa’nın 1807-1808 arasındaki başmimarlığının ardından 1808 sonlarına doğru Mustafa Ağa ikinci defa bu göreve getirildi. Üç ay kadar süren bu dönemde 7 Aralık 1808 tarihinde Beşiktaş Sahilsarayı Harem Dairesi, Dârüssaâde ağası, silâhdar ağa ve bostancıbaşı ağa daireleriyle Has Oda ve mutfaklarının tamiratını gerçekleştirdi (BA, Cevdet-Saray, nr. 3538). Üçüncü dönem başmimarlığını 1809 sonu ile 1810 yılı başlarında yaptı. Bu devrede 1 Eylül 1809’da İstanbul Baruthânesi’nin yanmış olan mahzenlerinin tamiratını (BA, Cevdet-Askerî, nr. 40051) ve 11 Ocak 1810’da Topkapı Sarayı’nın Odunkapı yakınında bulunan Tabl ü Alem Kışlası tavan, döşeme ve çerçevelerinin yenilenme işlerini gerçekleştirdi (BA, Cevdet-Askerî, nr. 11824). Görevden alındıktan sonra da bir müddet inşa ve tamir işlerinde kendisinden faydalanıldı. 11 Haziran 1810’da Hasköy’de bulunan Humbaracı ve Lağımcı kışlalarının tamiratıyla (BA, Cevdet-Askerî, nr. 16596) 6 Eylül 1810’da Anadolu ve Rumelikavağı’ndaki tabyaların tamiratını yaptı (BA, Cevdet-Askerî, nr. 20449). Mustafa Ağa 1824 yılında ilerlemiş yaşına rağmen dördüncü defa başmimar oldu. Ancak imar işlerinde ortaya çıkan yolsuzlukları engelleyemediği ve mimarlık bilgisinin yetersiz olduğu yolundaki kanaat sebebiyle azledilip yerine o sırada Tersâne-i Hümâyun’da yeni havuzu inşa eden Seyyid Abdülhalim Efendi getirildi (BA, Hatt-ı Hümâyun, nr. 23275).
BİBLİYOGRAFYA
BA, Cevdet-Maârif, nr. 3964, 5481.
BA, Cevdet-Askerî, nr. 11824, 14983, 15607, 16596, 19441, 20449, 26245, 40051.
BA, Cevdet-Saray, nr. 3538.
BA, Hatt-ı-Hümâyun, nr. 23275.
Mustafa Cezar, “Sanatta Batıya Açılış Döneminde Mimarlar”, 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi: Bildiriler, Ankara 1995, I, 480-482.
a.mlf., “19. Yüzyılda Önemli İşlere İmzasını Atmış Bir Mimarımız: Abdülhalim Bey”, 19. Yüzyıl İstanbul’unda Sanat Ortamı, İstanbul 1996, s. 96-97.
Ahmet Vefa Çobanoğlu, “Osmanlı’da Baş Mimarlar”, Türk Dünyası Kültür Atlası: Osmanlı Dönemi / A Cultural Atlas of the Turkish World: The Ottoman Period (haz. Metin Eriş v.dğr.), İstanbul 2002, IV, 321.
