MÜSTAĞFİRÎ

350 (961) yılından sonra muhtemelen Nesef’te (Nahşeb) dünyaya geldi. Dedesi, babası ve oğlunun Nesef’te doğup öldüğü bilinmektedir. Dedesinin dedesi Müstağfir’den dolayı Müstağfirî, Nesef’in diğer adı Nahşeb’e nisbetle Nahşebî nisbesiyle de anılır. Dedesi, babası ve oğlu da hadisle meşgul olmuştu. Dedesi ve babasından başka Buhara’da hadis hâfızı Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed Guncâr, Serahs’ta Zâhir b. Ahmed es-Serahsî, Merv’de Ebü’l-Heysem Muhammed b. Mekkî el-Küşmîhenî gibi âlimlerden ders aldı. Ayrıca Ahmed b. Ali el-Bîkendî, Ahmed b. Muhammed el-Kelâbâzî ve diğer birçok hocadan ilim tahsil etti. Kendisinden hadis dinleyenler arasında oğlu Ebû Zer’den başka en uzun süre talebesi olan Abdülazîz b. Muhammed en-Nahşebî, el-Ensâb müellifi Abdülkerîm b. Muhammed es-Sem‘ânî’nin büyük dedesi kadı Ebû Mansûr Muhammed b. Abdülcebbâr es-Sem‘ânî, Ebû Ali Hasan b. Abdülmelik en-Nesefî, Hasan b. Ahmed es-Semerkandî ve İsmâil b. Muhammed en-Nûhî yer alır. Müstağfirî, Nesef’te devrinin Hanefî âlimlerinin önde gelenlerinden biri ve aynı zamanda şehrin hatibi idi. Oğlu Ebû Zer el-Müstağfirî ondan sonra Nesef hatipliğini üstlendi. Amelde Hanefî, itikadda Eş‘arî mezhebine mensup olan Müstağfirî’nin Keşfü’ẓ-ẓunûn’da (II, 1417) Şâfiî mezhebine nisbet edilmesi bir zühul eseri olmalıdır. Müstağfirî, Buhârî’nin Firebrî nüshasını en son rivayet eden Ebû Ali el-Küşânî’den bu nüshayı rivayet etmiştir (İbnü’l-Esîr, III, 99). Güvenilir bir hadis hâfızı olarak tanınan Müstağfirî’nin rivayetlerine ve eserlerine pek çok kaynakta atıf yapılmış ve iktibaslarda bulunulmuştur. Zehebî’nin sadûk, İbn Nâsırüddin’in sika ve devrinin önde gelen âlimlerinden biri diye nitelediği Müstağfirî’yi her iki âlim de mevzû olduğunu açıklamadan mevzû rivayetler naklettiği için eleştirmiştir. Abdülhay el-Leknevî’nin, yaşadığı devirde Mâverâünnehir’de cem‘, tasnif ve hadisleri anlama konusunda bir benzerinin bulunmadığını söylediği Müstağfirî 30 Cemâziyelevvel 432’de (5 Şubat 1041) Nesef’te vefat etti. Abdülkerîm b. Muhammed es-Sem‘ânî onun kabrini ziyaret ettiğini söylemektedir.

Eserleri. 1. Ṭıbbü’n-nebî (eṭ-Ṭıbbü’n-nebevî) ṣallallāhü ʿaleyhi ve sellem (Tahran 1281, 1294, 1304, 1318, 1327; Kum 1362; Necef 1385/1965; Meclisî’nin Biḥârü’l-envâr adlı eserinin içinde, XIV, 551-553).

2. Delâʾilü’n-nübüvve. Paris Bibliothèque Nationale’de bulunan bir nüshası üzerine (AY, nr. 6325) Georges Vajda tarafından bir değerlendirme yayımlanmıştır (“Un manuscrit du Kitāb Dalāʾil an-Nubuwwa de Ğaʿfar al-Mustaġfirī”, Studi orientalistici in onore di Giorgio Levi Della Vida, Roma 1956, II, 567-572). Abdurrahman-ı Câmî, Şevâhidü’n-nübüvve’sinde bu eserden iktibaslarda bulunmuştur.

3. et-Temhîd fi’t-tecvîd (Dublin Chester Beatty Library, nr. 3954).

4. Kitâbü’z-Ziyâdât. Abdülganî el-Ezdî’nin el-Müʾtelif ve’l-muḫtelif adlı eserine yaptığı bir zeyildir (Zâhiriye Ktp., Hadis, nr. 525, vr. 45-67).

5. Feżâʾilü’l-Ḳurʾân. İmam Şâfiî’den sonra konusunda yazılan ilk eser olduğu kaydedilen kitabın bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (Esad Efendi, nr. 181).

Müstağfirî’nin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: Maʿrifetü’ṣ-ṣaḥâbe, Kitâbü’d-Daʿavât, Kitâbü’l-Menâmât (Münâsebât), Ḫuṭabü’n-nebî ʿaleyhi’s-selâm (el-Ḫuṭabü’n-nebeviyye), Kitâbü’l-Evâʾil, Şemâʾilü’n-nebî, Kitâbü’ş-Şiʿr ve’ş-şuʿarâʾ, el-Müselselât fi’l-ḥadîs̱, Kitâbü’l-Vefâʾ, Kitâb fi’l-ḥikme, Kitâbü’l-Eyyâm ve’l-leyâlî, Târîḫu Nesef ve Keş, Târîḫu Semerḳand.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2006 yılında İstanbul’da basılan 32. cildinde, 108-109 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.