RAHMİ EFENDİ

Erzincan’ın Eğin kazasında (bugünkü Kemaliye) doğdu. Paçacızâde diye bilinen Hacı Ahmed Nazif Efendi’nin oğlu olup dedesinin adı Ali’dir. Eğin Rüşdiyesi’ne üç yıl devam etti. Buradaki Orta Cami’de (Kiremitçi Mustafa Ağa Camii) imamlık ve vâizlik yaptı. Daha sonra İstanbul’a gitti. Hasanzâde Medresesi’nde Arapça ve Farsça okuyarak icâzetnâme aldı. Hocaları arasında Ahaveyn Hâce Efendi’nin adı anılır. 1885’te girdiği Mekteb-i Nüvvâb’dan 1888’de birincilikle mezun oldu. 13 Kasım 1887’de Âsâriye Camii cuma vâizliğine, bunun yanında 5 Temmuz 1894’te Tedkîk-i Müellefât Heyeti üyeliğine tayin edildi. Bir süre Fâtih Camii’nde dersiâmlık yaptı. Eylül 1909’da Mekteb-i Nüvvâb müdürlüğüne getirildi ve burada Molla Hüsrev’in Dürerü’l-ḥükkâm’ını okuttu. 7 Zilhicce 1327 (20 Aralık 1909) tarihinde vefat etti. Son devrin ünlü hânendelerinden Hâfız Sâmi’nin (Ünokur) medrese hocaları arasında yer alan Rahmi Efendi’nin muhtelif hatları Harputlu Saraçzâde Hacı Mehmed Efendi’den tahsil ederek icâzet aldığı, çok sayıda mushaf ve levha yazdığı, bir süre hâfız-ı kütüb olarak görev yaptığı kaydedilir.

Eserleri. 1. ʿUṣâretü’l-fünûn (İstanbul 1330). Eserde, öğrencilerin imtihana hazırlanmasına yardımcı olmak üzere soru-cevap tarzında düzenlenmiş vaz‘, mantık, beyân, meânî, kelâm ve usul ilimlerinden oluşan metinlerin özetleri yer alır.

2. Enmûẕecü’l-fıḳh (İstanbul 1306). Yine imtihanlara hazırlık için soru-cevap şeklinde kaleme alınmış bir eserdir. Fıkhın çeşitli konularını ihtiva eden yirmi üç bölümden oluşan eserin hazırlanmasında Hanefî mezhebine ait fıkıh kitapları yanında Mecelle ve şerhleriyle şeyhülislâmların fetvalarından faydalanılmış, verilen bilgilerin kaynağı rumuzlarla gösterilmiştir.

3. el-ʿUcâletü’r-raḥmiyye şerḥu’r-Risâleti’l-vażʿiyye. Eğinli İbrâhim Hakkı Efendi’nin kaleme aldığı risâleye yazılmış bir şerhtir (Metn fi’l-vażʿ li’l-Eġīnî ve Risâletü’l-vażʿiyye el-ʿAḍudiyye ile birlikte, İstanbul 1311). el-ʿUcâletü’r-raḥmiyye’nin Ömer Türker tarafından hazırlanan Türkçe çevirisi henüz neşredilmemiştir.

4. Tefcîrü’t-tesnîm fî ḳalbin selîm (İstanbul 1310, 1311, 1316, 1321). Vâizlik yaptığı dönemdeki sohbetlerinden oluşan bir mecmua olup otuz altı dersten meydana gelmektedir.

5. Mevhibetü’l-Maʿbûd (Şerḥ-i Maḳṣûd). Sarf ilmine dair el-Maḳṣûd adlı eserin şerhidir. Eserin matbu olduğu belirtilir. el-Maṭlûb fî şerḥi’l-Maḳṣûd adlı kitabın Hacı Selim Ağa Kütüphanesi’nde Rahmi Efendi adına kayıtlı olan (Kemankeş Emîr Hoca, nr. 637) yazma nüshası ile matbu nüshası (İstanbul 1286; Hüdâî Efendi, nr. 1636) üzerinde yapılan incelemede eserin Rahmi Efendi’ye ait olduğuna dair bir kayda rastlanmamıştır.

6. el-ʿİḳdü’n-nâmî ʿale’l-Câmî (İstanbul 1314). İbnü’l-Hâcib’in el-Kâfiye’sinin şerhi olan, el-Câmî veya Molla Câmî olarak bilinen eser üzerine yapılmış bir şerhtir.

Rahmi Efendi’nin kaynaklarda zikredilen diğer eserleri de şunlardır: Devḥatü’l-anâdîl ʿalâ Tuḥfeti’l-ʿAvâmil (Birgivî’nin ʿAvâmil’ine Gelibolulu Mustafa b. İbrâhim’in yazdığı şerh üzerine yapılan hâşiyedir); ʿİsâletü’n-nefʿiyye (ilm-i vaz‘a dair bir eserdir); Ġāliyetü’n-nevâfic ʿale’n-Netâyic (Birgivî’nin İẓhârü’l-esrâr’ına Adalı Şeyh Mustafa’nın yazdığı Netâʾicü’l-efkâr isimli şerhin hâşiyesidir); el-Feyzü’l-ḳudsî ʿale’ṭ-Ṭarsûsî (Molla Hüsrev’in Mirʾâtü’l-uṣûl’üne Tarsûsî Mehmed Efendi’nin yazdığı hâşiye üzerine yazılmış bir hâşiyedir); Tercüme-i Mir’ât (Mirʾâtü’l-uṣûl’ün tercümesidir); Ma‘nâ-yı Mutâvaata Dâir Risâle.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2007 yılında İstanbul’da basılan 34. cildinde, 423-424 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.