SÂBİT el-BÜNÂNÎ

Tercih edilen görüşe göre 41 (661) yılında Basra’da dünyaya geldi. Sa‘d b. Lüey b. Gālib oğullarından Sa‘d’ın annesi Bünâne’ye nisbet edilen Bünâne kabilesinin Basra’da yerleştiği mahallede doğduğu için Bünânî diye meşhur olmuştur. Küçük yaşta ders halkalarına katılmaya başladı. Abdullah b. Mugaffel, Ebû Berze el-Eslemî, Abdullah b. Zübeyr b. Avvâm, Abdullah b. Ömer b. Hattâb ve Enes b. Mâlik başta olmak üzere birçok sahâbî yanında Ebü’l-Âliye er-Riyâhî, Mutarrif b. Abdullah, Ebû Osman en-Nehdî ve Ebû Bürde el-Eş‘arî gibi pek çok tâbiîden hadis dinledi. Enes b. Mâlik’e kırk yıl talebelik ve arkadaşlık etti. Kendisinden Atâ b. Ebû Rebâh, Katâde b. Diâme, Humeyd et-Tavîl, Ma‘mer b. Râşid, Şu‘be b. Haccâc, A‘meş, Hammâd b. Seleme, oğlu Muhammed b. Sâbit ve daha birçok muhaddis rivayette bulundu. Mizzî onun râvisi ve talebesi konumunda bulunan 100’den fazla isim saymaktadır (Tehẕîbü’l-Kemâl, IV, 344-346).

Tâbiîn tabakasının küçükleri arasında sayılan Sâbit kaynaklarda hüccet, kudve, şeyhülislâm gibi vasıflarla anılmış, ayrıca Yahyâ b. Maîn, Ahmed b. Hanbel, İclî, Ebû Hâtim er-Râzî ve Nesâî gibi hadis münekkitlerince sika, sebt, sadûk ve me’mûn terimleriyle değerlendirilmiştir. Enes b. Mâlik’ten rivayet edenler arasında İbn Şihâb ez-Zührî’den sonra en güvenilir iki râviden biridir (İbn Ebû Hâtim, II, 449). Bazı kaynaklarda Sâbit’in hadis rivayeti açısından güvenilir olmadığını çağrıştıran nakiller yer almaktaysa da yapılan araştırmalar bu bilgilerin doğru olmadığını ortaya koymaktadır. İbn Adî, onun hadislerinde görülen zayıf noktaların kendisinden değil hadislerini rivayet eden zayıf ve meçhul râvilerden kaynaklandığını söylemekte, güvenilir râvilerin rivayet ettiği hadislerinde herhangi bir tereddüt bulunmadığını belirtmektedir. Yaşadığı dönemde vaaz ve nasihatleriyle de meşhur olan (kās) Sâbit’in, kussâsın hadisleri yeterince ezberleyip muhafaza edemedikleri şeklindeki anlayıştan dolayı hadiste zayıf olabileceği de ileri sürülmüştür. Ancak kendisinden en fazla hadis rivayet eden ve ondan gelen rivayetlerde birinci derecede güvenilir kabul edilen talebesi Hammâd b. Seleme, bazı hadisleri birbirine karıştırarak ve kelimelerin yerini değiştirerek hocasının bilgisini sınamış, Sâbit’in bütün değişiklikleri farkederek tashih ettiğini bildirmiştir (Fesevî, II, 99; İbn Ebû Hâtim, II, 449).

Günlerini genellikle oruçlu geçiren ve geceleri çok ibadet eden Sâbit için Bekir b. Abdullah el-Müzenî, “Devrin ibadete en düşkün insanını görmek isteyen Sâbit’e baksın” demiştir. Sâbit namaz ve oruç üzerinde önemle durmuş, bu iki ibadeti insan bedenini canlı tutan et ve kana benzeterek âbid olmanın iki temel vasfı olarak değerlendirmiştir. Enes b. Mâlik ile karşılaştığında elini tutar ve, “Bu el Resûlullah’ın eline dokunmuştur” diyerek onu öperdi. Zühd ve takvâ esasına dayanan hayat anlayışıyla tasavvuf hareketinin öncülerinden sayılan Sâbit el-Bünânî’nin bazı kaynaklarda 123 (741) yılında vefat ettiği nakledilmekteyse de oğlu Muhammed’e isnad edilen, 127’de (744) seksen altı yaşında olduğu halde Basra’da vefat ettiğine dair rivayet daha isabetli görünmektedir. Onun Muâviye b. Ebû Süfyân’ın hilâfeti döneminde doğduğunu söyleyen Zehebî de bu görüşü tercih etmiştir (Aʿlâmü’n-nübelâʾ, V, 220, 223). Rivayetleri Kütüb-i Sitte’de ve Ahmed b. Hanbel’in el-Müsned’inde yer alan Sâbit’ten 250 civarında hadis intikal etmiş olup Mâlikî fakihi ve muhaddis Cehdamî, bunları Müsnedü ḥadîs̱i S̱âbit el-Bünânî adıyla bir cüzde toplamış (DİA, VII, 225), ancak bu cüzün günümüze ulaşıp ulaşmadığına dair bir bilgi elde edilememiştir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2008 yılında İstanbul’da basılan 35. cildinde, 350 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.