SİMNÂN

Elburz dağlarıyla Deştikevir arasındaki geçiş alanında deniz seviyesinden 1132 m. yükseklikte, Hamdullah el-Müstevfî’nin yazdığına göre efsanevî hükümdar Tahmûras tarafından kurulmuştur (Nüzhetü’l-ḳulûb, s. 161). Bazı kaynaklarda Sengser, Sigsan, Signan, Semînâ yazılışlarına da rastlanan ve anlamı bilinmeyen ismin kökeni hakkında çeşitli görüşler ileri sürülmüştür.

Ortaçağ boyunca Kūmis eyaletine bağlı bir yerleşim merkezi olarak geçen Simnân, Abbâsî ihtilâli günlerinde Hasan b. Kahtabe’nin emriyle Hâzim b. Huzeyme tarafından zaptedildiği sırada küçük bir köy durumundaydı (Taberî, VII, 404). Çeşitli dönemlerde Taberistan ve Horasan bölgelerine yapılan seferler sırasında bir uğrak yeri olan Simnân’ın IV. (X.) yüzyılda giderek geliştiği görülür. 330’da (941-42) Taberistanlı kumandan Hasan b. Feyrûzân ed-Deylemî’nin ele geçirdiği şehir (İbnü’l-Esîr, VIII, 390), Gazneliler devrinde I. Mesud’un Kūmis valisi Bahtiyâr b. Muhammed ed-Dâmgānî’nin gayretleriyle mâmur hale getirildi. Her ne kadar 420’de (1029) Irak Oğuzları tarafından yağmalandıysa da (a.g.e., IX, 379) 437’de (1046) burayı gören Nâsır-ı Hüsrev bir yıkım izinden bahsetmez. VI-VIII. (XII-XIV.) yüzyıllarda Alamut İsmâilîleri ve Bâvendîler bölgede etkili oldular. 618’de (1221) kerpiç surlarla çevrili Simnân’a giren Moğollar şehri yağmalayıp tahrip ederek pek çok kişiyi öldürdüler; Yâkūt el-Hamevî, buranın harabe halinde olduğunu söyler (Muʿcemü’l-büldân, III, 285). Serbedârî ayaklanmalarında büyük rol oynayan ve 766 (1364-65) yılına kadar onların egemenliği altında kalan Simnân, Moğol ve Timur yönetimlerinin önemli merkezlerinden biri oldu ve çok sayıda vezir yetiştirmesinden dolayı “Dârü’l-vüzerâ” adıyla anıldı. Safevîler ve Kaçarlar devrinde de önemini koruyan Simnân ve çevresini hânedana mensup veya yakın kişiler yönetti. Pehlevî döneminde Mâzenderan eyaletine bağlı bir şehir haline getirildi.

Günümüzde Damgan-Tahran yolu üzerinde yer alan şehir Tahran’a 234 km. mesafededir ve nüfusu 2008 yılı başlarına ait tahminlere göre 132.000, 96.815 km² yüzölçümüne sahip olan eyaletin nüfusu 584.000’dir. Simnân eyaleti, Simnân, Şâhrûd (131.397), Damgan (59.199) ve Germsâr (41.071) olmak üzere dört vilâyete bölünmüş olup eyaletteki şehir sayısı on altıdır. Belli başlıları Mehdîşehr, Eyvânkî, Surha ve Bistâm’dır. Simnân eyaletinde tarım ırmak ve kuyu sularıyla yapılır. Elde edilen ürünler arasında buğday, arpa, patates, pamuk, tütün, çam fıstığı, ayçiçeği, şeker pancarı, üzüm, elma ve incir başta gelmektedir. Hayvancılık ve özellikle dağlık yörelerdeki arıcılık da eyaletin gelir kaynakları arasında yer alır. Bölgenin başlıca yer altı zenginlikleri taş kömürü, kurşun, bakır, demir ve alçı taşıdır. Sanayi dallarından dokuma ve ayakkabıcılık öne çıkmıştır. Tarihî dönemlerden beri üretilen kilim, şal ve değişik yünlü, pamuklu dokuma ürünleri dikkat çeker.

Simnân eyaletinde mevcut birçok tarihî eser arasında en eski eserlerden biri olan Simnân Cuma Mescidi, bunun Gazneli Bahtiyâr b. Muhammed tarafından yaptırılan minaresi, Kaçarlar dönemine ait Dervâze-i Erg ve Mescid-i Sultân, Damgan Cuma Mescidi ve Târîhane Camii, Bistâm’da Cuma Mescidi, Bâyezîd-i Bistâmî Türbesi ve Mescidi, Şeyh Ebü’l-Hasan Harakānî Türbesi, Burc-i Kâşâne en önde gelenlerdir. Ayrıca Partlar döneminde İran’ın başşehri olan ve Şehr-i Sad Dervâze (yüz kapılı şehir) adıyla bilinen şehrin harabeleri de günümüzde Damgan’ın güneyinde bulunmaktadır. Selçuklular devrine ait bir diğer eser de Damgan’da Çihilduhterân Kalesi’dir.

Ortaçağ’da Simnânî nisbesiyle anılan meşhur simalar arasında mutasavvıf Alâüddevle-i Simnânî, muhaddis, Hanefî fakihi ve Eş‘arî kelâmcısı Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ahmed es-Simnânî, muhaddis Halîl b. Hind es-Simnânî, muhaddis Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ali es-Simnânî, mutasavvıf Seyyid Eşref Cihangîr-i Simnânî, çağımızda edebiyat tarihçisi ve yazar Zebîhullah Safâ, Molla Ali Simnânî, Feyz-i Simnânî sayılabilir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2009 yılında İstanbul’da basılan 37. cildinde, 214 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.