SÜFYÂN b. MUS‘AB

Abdülkays b. Rebîa b. Nizâr kabilesine mensup olup kaynaklarda daha çok Abdî olarak anılır. Kuvvetli bir ihtimalle Kûfe’de doğmuş ve hayatının büyük kısmını burada geçirmiştir. Süfyân’ın Ehl-i beyt’e ve özellikle Hz. Ali’ye bağlılığı, İmam Ca‘fer es-Sâdık ile yakın münasebetler kurduğu (Ebû Ca‘fer et-Tûsî, er-Ricâl, s. 213), ondan hadis öğrendiği ve takdirini kazandığı nakledilir. Ca‘fer es-Sâdık’ın zaman zaman kendisinden duygulu şiirler okumasını istediği, hatta rivayet tariki zayıf sayılsa da, “Ey Şîa cemaati! Abdî Allah’ın dini üzeredir, onun şiirlerini çocuklarınıza öğretin” dediği kaydedilir. Bununla birlikte bazı şairler sebep bildirmeksizin onu gāliyyeden saymışlardır (Ebû Ca‘fer et-Tûsî, İḫtiyâr, s. 401). Devrinde en üstün Şîa şairi olarak kabul edilen Seyyid el-Himyerî ile karşılaşmalarında Himyerî’nin, Cemel, Sıffîn ve Nehrevan savaşlarında Hz. Ali’yi haklı görüp savunduğu şiirinde (metni için bk. Abdülhüseyin Ahmed el-Emînî, II, 296-297) kullandığı bazı sözlerin hatalı olduğunu belirtince Himyerî kusurunu kabullenmiş ve Abdî hariç kendisinin Araplar içinde en büyük şair olduğunu söylemiştir (Abdülhüseyin Ahmed el-Emînî, II, 296-297; Aʿyânü’ş-Şîʿa, VII, 268). Süfyân b. Mus‘ab’ın ölüm tarihini Muhsin el-Emîn 120 (738), Emînî ise 178 (794) olarak vermekte, ikinci tarihin doğruya daha yakın olduğu düşünülmektedir (Abdülhüseyin Ahmed el-Emînî, II, 296).

Süfyân’ın hemen bütün şiirleri Ehl-i beyt’in, bilhassa Hz. Ali ve neslinin üstünlük ve özellikleriyle ilgilidir. Bu arada başta Emevîler ve Abbâsîler olmak üzere Ehl-i beyt muhalifleri de onun şiirlerine konu teşkil etmiştir. Ehl-i beyt hakkında yazdığı şiirlerde bazan onları çok üstün bir konumda tasvir ederek abartılı davrandığı görülür. Bu arada hikâye yöntemini kullanarak kendisini anlayacak kitlelere ulaşabilen Süfyân siyasî ve dinî konulardan başka mersiye, hiciv vb. alanlara önem vermiştir. Ehl-i beyt’in uğradığı felâketleri işleyen Süfyân b. Mus‘ab’ın en önemli şiirlerinden biri Hz. Hüseyin’in Kerbelâ’da şehid edilmesine dair tasviridir. Burada şairin duyguları, üzüntüsü, Hz. Peygamber ailesine derin bağlılığı sade bir üslûpla ortaya konulmuştur. Bunun yanında Ali ailesi düşmanlarına karşı yazdığı hakaret dolu şiirlerinde son derece sert bir üslûp kullanmış, hilâfet hakkını gasbettiklerine inandığı Hz. Ebû Bekir ve Ömer’e derin bir nefret duyduğunu belirtmiştir.

Süfyân b. Mus‘ab’ın mevcut divanında yer alan şiirlerinin sayısı otuz üçe ulaşmaktadır. Bunlardan bir kısmının ona aidiyeti şüphelidir; yirmi ikisi de birkaç beyitlik kıtalardan oluşmakta ve klasik kaside kurallarına uymamaktadır. Şiirleri genel bir değerlendirmeye tâbi tutulduğunda mensup olduğu zümrenin propagandasına dayanan bir özellik taşıdığı görülür. Sünnî müelliflerce ihmal edilmesine rağmen Şiî yazarlar tarafından zaman zaman iktibas edilen şiirleri (İbn Şehrâşûb, tür.yer.) son zamanlarda çeşitli kaynaklardan derlenerek yayımlanmıştır (Abdülhüseyin Ahmed el-Emînî, II, 290-325).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2010 yılında İstanbul’da basılan 38. cildinde, 22 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.