TAUER, Felix

20 Aralık 1893’te Pilsen’de doğdu. Prag Karls Üniversitesi Felsefe Fakültesi’nde İslâm Tarihi ve Şarkiyat Bölümü’nde okudu. Çek Doğu araştırmalarının kurucusu Rudolf Dvorak, Rudolf Ruzicka ve Max Grünert gibi bilim adamlarından Sâmî diller, eski Arap şiiri ve İslâm araştırmaları dersleri aldı. 1917’de “Emevî Halifesi ve Şairi II. Velîd” adlı teziyle İslâm tarihi sahasında doktora derecesi aldı. Bir yıl sonra lise öğretmenliği görevine başladı. 1921’den 1922’nin sonuna kadar devlet bursuyla gönderildiği İstanbul’da cami, medrese ve kütüphanelerde araştırma yaparak çalışmaları için malzeme topladı. 1923, 1925, 1929 ve 1933 yılları yaz tatillerinde aynı amaçla tekrar İstanbul’a gitti. 1925’te Karls Üniversitesi’nde ders vermeye başladı, 1934’te profesör, 1945’te Ortadoğu İslâm Tarihi Kürsüsü başkanı ve 1965’te Asya ve Afrika Araştırmaları Bölümü üyesi oldu. Üniversite dışında Popüler Kültür Cemiyeti ile Şarkiyat Enstitüsü’nde devamlı konferanslar verdi. Viyana (1923), Berlin (1931) ve Paris’i (1935) ziyaret etti. 1935’te İspanya’ya giderek Córdoba (Kurtuba), Sevilla (İşbîliye) ve Granada (Gırnata) gibi eski İslâm şehirlerini gezdi ve Arapça yazmalar koleksiyonuyla Escurial Kütüphanesi’nde araştırma yaptı. Aynı yıl Roma’da düzenlenen XIX. ve 1957’de Münih’te yapılan XXIV. Milletlerarası Şarkiyat kongrelerine katıldı. 1961-1962 yıllarında Irak hükümetinin davetlisi olarak bu ülkeye gitti ve Bağdat şehrinin kuruluşunun 1200. yıl dönümünü kutlama törenlerine katılarak Timur’un Bağdat’ı zaptı konusunda bir tebliğ sundu. 1964’ün Nisan ve Mayıs aylarında yine davetli olarak gittiği İstanbul Üniversitesi’nde binbir gece masalları ve Prag Üniversitesi’ndeki şarkiyat çalışmaları hakkında iki tebliğ sundu, ayrıca Ankara ve Konya’yı ziyaret etti. Ekim 1966’da Pehlevî Kütüphanesi yöneticilerinin davetiyle gittiği Tahran’da I. Milletlerarası İranoloji Kongresi’ne katıldı, İsfahan ve Şîraz’ı gezdi. 17 Mart 1981’de Prag’da öldü.

Eserleri. Société Asiatique (Paris), Çekoslovak Şarkiyat Enstitüsü, Çek Bilim ve Sanat Akademisi, Çek Kraliyet Bilimler Akademisi, Çek Yazarlar Birliği, PEN Kulübü, Irak Bilimler Akademisi gibi kuruluşların üyesiydi. Tauer’in yayımlanmış birçok eseri ve makalesi vardır (bir listesi için bk. Rypka, XXXVI/1 [1968], s. 543-550). Bunlar İran ve Arap araştırmaları şeklinde iki kısma ayrılabilir. İran araştırmaları aslında Farsça’daki Türkoloji sahasına girmektedir. Esas ilgi alanı, XV. yüzyıl sonuyla XVI. yüzyıl başlarında Timur ve oğulları zamanını anlatan tarihçilerin eserleriydi. Bu sahadaki en önemli çalışması Nizâmeddîn-i Şâmî’nin Ẓafernâme’sinin edisyon kritiğidir (Ẓafarnāma, histoire des conquêtes de Tamerlan intitulée Ẓafarnāma par Niẓāmuddīn Šāmī, I-II, Prague 1937-1956). Farsça yayımlanan eserde İstanbul’da Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Bağdat Köşkü bölümünde yer alan yazması temel alınmış, ayrıca İstanbul, Paris ve Londra’da bulunan nüshalarıyla Hâfız-ı Ebrû’nun Zübdetü’t-Tevârîḫ-i Baysungurî’sinden faydalanılmıştır. Kitabın Türkçe’ye tercümesinde Tauer’in bu eseri esas kabul edilmiştir (Zafername, Ankara 1949). Timur hânedanı uzmanı olan Tauer, birkaç makalesinde ve Hâfız-ı Ebrû’nun Mecmûʿa’sının bir kısmının neşri olan Penc Risâle-i Târîḫî der Bâre-i Ḥavâdis̱-i Devrân-ı Emîr Timûr-ı Gürgân: Cinq opuscules de Ḥāfiẓ-i Abrū concernant l’histoire de l’Iran au temps de Tamerlan adlı eserinde (Prague 1959) bu dönemi ele almıştır. İran tarihi metinlerine dair edisyonları, Osmanlı Devletiyle ilgili olarak Avrupa tarihindeki olayların açıklanmasına katkıda bulunmuştur. Bu konudaki kitabı Belgrad seferiyle şehrin fethini anlatır ve çeşitli İran kaynaklarının incelenmesiyle hazırlanmıştır (Histoire de la campagne du Sulṭān Suleymān I^er contre Belgrade en 1521, Prag 1924). Müellif, Osmanlı tarihçisi Celâlzâde Sâlih Çelebi’nin Belgrad seferine dair eserinin bazı bölümlerini daha sonra bu çalışmasına ilâve etmiştir (Ar.O, VII/1-2 [1935], s. 191-196). Tauer’in bir ilgi alanı da Fars edebiyatıdır. Bu sahadaki temel eseri Jan Rypka’nın hazırladığı Dejiny perske a tadzicke literatury (İran ve Tacik edebiyatı tarihi, Praha 1956, 1963) adlı kitap için yazdığı uzun makaledir. Arapça sahasında ise binbir gece masallarının Çekçe tercümesiyle meşhurdur (Tisic a jedna noc, I-VIII, Prag 1928-1963) ve bunlar masalların en geniş metinleri olarak bilinir. Bu eserine küçük bir İslâm ansiklopedisi diye görülebilecek derecede ayrıntılı not ve yorumlar eklemiştir. Tauer’in Çek tarihçisi Josef Susta’nın yönetiminde hazırlanan Dejiny lidstva (İnsanlık tarihi) adlı ilk Çek dünya tarihine ve Tvurcove dejin (Tarihi yapanlar) adlı ansiklopediye de büyük katkısı olmuş, özellikle Novy Orient’te birçok makalesi yer almıştır. Ölümünden sonra World of Islam, Its History and Culture adlı bir eseri daha yayımlanmıştır (Prag 1984).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2011 yılında İstanbul’da basılan 40. cildinde, 174-175 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.