TİCÂNÎ, Muhammed b. Ahmed

Tunus’ta doğdu; birçok âlim ve devlet adamı yetiştiren köklü bir aileye mensuptur. Mağrib-i Aksâ’da yaşayan Ticân kabilesinden olan büyük dedesi Ebü’l-Kāsım, Muvahhidler’in ordusu içinde İfrîkıye’ye gelerek Tunus’a yerleşmişti (555/1160). Babası Ahmed ve amcası İbrâhim, Hafsî sarayında önemli görevler üstlenmişlerdi. Oğlu Abdullah, Riḥletü’t-Ticânî müellifi meşhur seyyahtır. Muhammed et-Ticânî babasından ve İbnü’l-Ebbâr, Ebû Muhammed İbn Bürtule, Ebü’l-Abbas İbnü’l-Gammâz el-Belensî, Hasan b. Ömer el-Hevvârî et-Trablusî gibi âlimlerden ilim tahsil etti. İbnü’l-Ebbâr’dan bütün eserlerini rivayet icâzeti aldı. Muhtemelen Tunus Hafsî sarayında tuğrakeş (kâtibü’l-alâme) olan hocası İbnü’l-Ebbâr vasıtasıyla daha genç yaşta iken Dîvânü’l-inşâ’da kâtip olarak görev aldı. Cezayir’in Bicâye şehri Hafsî Emîri Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ebû İshak İbrâhim’in isteği üzerine 684 (1285) yılında oraya gitti ve tuğrakeşlik görevine tayin edildi. İbnü’l-Ahmer’in Ticânî’ye görev veren Bicâye emîri olarak zikrettiği Abdülazîz b. İbrâhim, Ebû Zekeriyyâ’nın kardeşi Ebû Fâris’tir. Ebû Fâris’in 682’de (1283) İbn Ebû Umâre ile yaptığı savaşta öldürülmesinden iki yıl sonra Ebû Zekeriyyâ Bicâye’de istiklâlini ilân etmiştir (İbnü’ş-Şemmâ‘, s. 78; Brunschvig, s. 117-118, 134). Sultan Ebû Asîde II. Muhammed zamanında (1295-1309) Emîr Ebû Yahyâ Zekeriyyâ b. Ahmed el-Lihyânî başvezirliğe tekabül eden “şeyhü’l-muvahhidîn” makamına gelince Ticânî’yi tekrar Tunus’a çağırıp ona Dîvânü’r-resâil’de yüksek bir görev verdi; Ticânî muhtemelen vefatına kadar bu görevini sürdürdü. İbnü’l-Ahmer, Ticânî’nin ölüm tarihini vermez. Ticânî’nin arkadaşı Ebü’l-Kāsım b. Abdülvehhâb b. Kāid el-Kelâî’den onun vefatı sırasında bile şiir yazdığına dair bir nakilde bulunan İbnü’t-Tavvâh 712 (1312) yılında öldüğünü kaydeder (Sebkü’l-maḳāl, s. 168). Çağdaş araştırmacılardan Hasan Hüsnî Abdülvehhâb kaynak göstermeden Ticânî’nin 710’da (1310-11) vefat ettiğini söyler (Riḥletü’t-Ticânî, Hasan Hüsnî Abdülvehhâb’ın takdimi, s. 18).

Hafsî sarayındaki resmî görevleri yanında edip ve şair olarak tanınan Ticânî’nin şiirlerinden bazı parçalar çeşitli kaynaklarda günümüze ulaşmıştır. Tarihçi İbnü’t-Tavvâh ondan ders almamakla birlikte kendisiyle çok görüştüğünü, umumi ve mutlak icâzet aldığını, edebiyat dışında bir meziyeti bulunmadığını, iyi bir şair olduğunu ve çok sayıda methiye yazdığını belirtir ve bir mersiyesini kaydeder (Sebkü’l-maḳāl, s. 68; bazı kasideleri için bk. Ticânî, s. 129-130, 198, 234; Ahmed et-Tavîlî, s. 267-272). Kadın-erkek ilişkileri ve cinsel konulara dair oğlu Abdullah et-Ticânî tarafından yazılan Tuḥfetü’l-ʿarûs ve nüzhetü’n-nüfûs adlı eser yanlışlıkla babasına nisbet edilerek yayımlanmıştır (Kahire 1301; nşr. Ebû Hâcer, Kahire 1987; nşr. Fuâd Şâkir, Kahire 1990; nşr. Celîl Atıyye, London 1992; nşr. Salâh Ebü’s-Suûd, Kahire 2003).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2012 yılında İstanbul’da basılan 41. cildinde, 133-134 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.