TİMURTAŞ, Faruk Kadri

Kilis’te doğdu, Kara Timurtaş Paşa torunlarından Avukat Kadri Bey’in oğludur. İlk öğrenimini Kilis’te yaptı. 1942’de İstanbul Kabataş Lisesi’nden, 1946’da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden mezun oldu. Şeyhî’nin Husrev ü Şîrin’i adlı çalışmasıyla doktorasını verdi ve aynı bölümde asistanlığa tayin edildi (1950). 1954-1956 yıllarında Paris’te Bibliothèque Nationale’deki Türkçe yazmalar üzerinde araştırmalarda bulundu. Dönüşünde Şeyhî ve Çağdaşlarının Eserleri Üzerinde Gramer Araştırmaları adlı teziyle doçent oldu (1959). Bu arada Osmanlı Türkçesi ve Eski Anadolu Türkçesi’yle ilgili ders kitapları hazırladı. Osmanlıca Grameri adlı çalışmasıyla profesörlüğe yükseltildi (1967). Edebiyat Fakültesi’nde Türk dilinin tarihî dönemlerine ait dersleriyle birlikte İktisat Fakültesi Gazetecilik Enstitüsü, Yüksek Öğretmen Okulu ve Türk Mûsikisi Devlet Konservatuvarı’nda Türk dili ve edebiyatı dersleri verdi; çeşitli dergilerle bazı gazetelerde yazılar yazdı. Türk Kültür Ocağı, Muallimler Birliği, Kilis Kültür ve Dayanışma Derneği başkanlığı yaptı; Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü’nün kurucuları arasında yer aldı; Türkiyat Enstitüsü müdür yardımcılığı görevinde bulundu. Millî Eğitim Bakanlığı’nın 1000 Temel Eser Serisi ile Kültür Bakanlığı’nın çeşitli yayın komisyonlarında çalıştı. Demirtaş olan soyadını 1953’te Timurtaş olarak değiştiren Faruk Kadri Timurtaş 25 Ocak 1982’de geçirdiği kısmî bir felcin ardından 4 Temmuz 1982’de vefat etti; Edirnekapı’da Sakızağacı Şehitliği’ne defnedildi.

Kültürlü bir aileden gelen Timurtaş küçük yaştan itibaren babasından faydalanmış, daha sonra Kilis’in tanınmış âlimlerinden Şeyh Vâkıf Efendi ile Hacı Mustafa Efendi’den dinî ve tasavvufî bilgilerle Farsça dersleri almıştır. Lise yıllarında Hatemi Senih Sarp’tan felsefe, mantık ve sosyoloji; Hıfzı Tevfik Gönensay, Faruk Nafiz Çamlıbel ve Nihad Sâmi Banarlı’dan edebiyat okumuştur. Hisar, İstanbul, İstanbul Şehremâneti Mecmuası, Şarkiyat Mecmuası, Türk Yurdu, Türkiyat Mecmuası, Tercüman ve Son Havadis gibi gazete ve dergilerde Türk dili, Türk edebiyatı, millî kültür ve ülke meseleleri üzerine birçok yazı yazmış, özellikle eski Türk kültürünün genç nesillere tanıtılması ve aktarılması yolunda gayret göstermiştir. Türkçe’nin yozlaşması ve fakirleşmesine karşı çıkmış, bu konuda yazılar yazmış, konferanslar vermiş, o dönemde belli bir zihniyetin yönetiminde olan Türk Dil Kurumu yerine tarafsız bir dil akademisinin kurulması için mücadele etmiştir. Bunun yanında millî, dinî ve kültürel değerlerin yaşatılması yolunda yazılar kaleme almış, bu doğrultuda zaman zaman bir kısım yazarlarla polemiklere girmiştir. Faruk Kadri Timurtaş’ın asıl değeri bir ilim adamı olması kadar bir fikir ve dava adamı olmasından, ilme, kültüre, töreye, örf, ahlâk ve dine dayalı bir milliyetçilik anlayışını savunmasından kaynaklanmaktadır. Lise yıllarından itibaren hece ve aruz vezniyle şiirleri yayımlanmış olmasına rağmen sonraki yıllarda şiiri bırakarak bir kısım denemelerle sanat, edebiyat, dil ve kültür meseleleri üzerinde yorumlar yapmış, farklı görüşler ileri sürmüştür. Türk edebiyatının eski dönemlerinden başlayan ve 1970’lerin aktüel sorunlarına kadar uzanan ilgi alanı yeni yayımlanan kitaplar, sahnelenen oyunlar, edebiyat ödülleri, edebî şahsiyetlerin ölümü ve ölüm yıl dönümü, edebiyat toplantılarını da içine almaktadır.

Eserleri. Ali Şîr Nevâî’nin Türk Diline Hizmetleri (İstanbul 1962), Mehmed Âkif ve Cemiyetimiz (İstanbul 1962), Osmanlıca I: Eski Yazı-Gramer-Metinler (İstanbul 1962), Şeyhî’nin Husrev ü Şîrin’i (İstanbul 1963, 1980), Osmanlıca Grameri: Eski Yazı ve İmlâ-Arapça, Farsça, Eski Anadolu Türkçesi, Aruz (İstanbul 1964; Osmanlıca I: Eski Yazı-Gramer-Metinler adlı kitabın bazı bölümlerini genişletmek ve yeni bölümler ilâve etmek suretiyle yapılmış baskısıdır), Dil Dâvası ve Ziya Gökalp (İstanbul 1965), Şeyhî: Hayatı ve Eserleri, Eserlerinden Seçmeler (İstanbul 1968), İkinci Dil Kongresi ve Akademi (İstanbul 1969), Süleyman Çelebi, Mevlid: Vesîletü’n-necât (Ankara 1970), Peyami Safa’dan Seçmeler (İstanbul 1970, Ergun Göze ile birlikte), Şeyhî’nin Harnâmesi (İstanbul 1971, 1981), Millî Üniversite ve Reform (İstanbul 1972), Yunus Emre Divanı (İstanbul 1972), Tarihî Türkiye Türkçesi Araştırmaları I: Yeni Osmanlıca Metinleri (İstanbul 1972), Tarihî Türkiye Türkçesi Araştırmaları II: Klâsik ve Eski Osmanlı Türkçesi Metinleri (İstanbul 1974), Türkçemiz ve Uydurmacılık (İstanbul 1977), Eski Türkiye Türkçesi: XV. Yüzyıl, Gramer-Metin-Sözlük (İstanbul 1977, 1981, 1994), Türk Dili (Ankara 1977, Muharrem Ergin ve Mehmet Kaplan ile birlikte), Tarihî Türkiye Türkçesi Araştırmaları II: Osmanlı Türkçesine Giriş, Eski Yazı-Gramer-Aruz-Metinler (İstanbul 1977; Tarihî Türkiye Türkçesi Araştırmaları I: Yeni Osmanlıca adlı kitabın, gramer ve aruz konuları ilâve edilmek suretiyle genişletilmiş baskısıdır), Uydurma Olan ve Olmayan Yeni Kelimeler Sözlüğü (İstanbul 1979), Tarihî Türkiye Türkçesi Araştırmaları III: Osmanlı Türkçesi Grameri Osmanlıca Grameri (Eski Yazı ve İmlâ-Arapça, Farsça, Eski Anadolu Türkçesi) (İstanbul 1979), Tarih İçinde Türk Edebiyatı (İstanbul 1981), Dil Dâvâsı (Burhan Bozgeyik’in Faruk Kadri Timurtaş’la yaptığı mülâkat, İstanbul 1981, 1995), Bâkî Dîvânı’ndan Seçmeler (Ankara 1987), Diller ve Türkçemiz (haz. Mustafa Özkan, İstanbul 1996), Sanat-Edebiyat Dünyasından (haz. Mustafa Özkan, İstanbul 1997), Makaleler, Dil ve Edebiyat İncelemeleri (haz. Mustafa Özkan, Ankara 1997).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2012 yılında İstanbul’da basılan 41. cildinde, 184-185 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.