TUNA, Osman Nedim

1 Ocak 1923’te Düzce’de doğdu. Adana’da başladığı ilk öğrenimini İzmit’te tamamladı. Tekel’de çalışan babasının İstanbul’a tayiniyle Kabataş Erkek Lisesi’nden mezun oldu. 1941’de İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Kimya Mühendisliği Bölümü’ne kaydoldu. Bir gün tesadüfen girdiği Reşit Rahmeti Arat’ın dersini çok ilginç bulduğundan Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’ne geçti ve burayı 1945 yılında bitirdi. 1950’de askerlik görevinin ardından 1952 yılı sonunda haritacılık mesleğine girdi. 1952-1954 yıllarında Bayındırlık Bakanlığı Devlet Su İşleri altıncı bölgede (Adana) önce topograflık ve ardından etüt plan şefliği görevlerinde bulundu. Daha sonra Bayındırlık Bakanlığı Harita Dairesi’ne uzman tayin edildi. 1958-1959’da Sanayi Bakanlığı Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü Harita Bölümü’ne alındı.

1959-1960’ta Türk Dil Kurumu gramer kolunda Eski Türkçe uzmanı olarak çalıştı. 1961-1962 yıllarında Abidin İtil ve Ahmet Temir ile beraber Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü’nü kurmakla görevlendirildi ve enstitünün ikinci başkanlığına seçildi. 1962’de Fulbright bursu ile Amerika’ya gitti. 1968’de Washington Üniversitesi’nde (Seattle) Nicholas Poppe’nin danışmanlığında Studies on Nahju’l-Farādis: A Method for Turkic Historical Dialectology adlı teziyle doktor unvanını aldı. 1963-1969 yıllarında aynı yerde Türkoloji programının bütün derslerini verdi. 1969-1976 arasında Pennsylvania Üniversitesi’nde (Philadelphia) kendisinin kurup geliştirdiği Near Eastern Studies Turkic Languages bölümünde lisans, lisans üstü ve doktora dersleri verdi.

1982’de İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Bölümü’nü kurdu. 15 Kasım 1984’te doçent oldu. 1987’de Türk Dil Kurumu Türkoloji Uygulama Kolu başkanlığına seçildi. 29 Aralık 1989’da profesör unvanını aldı ve 31 Aralık’ta İnönü Üniversitesi’nden emekliye ayrıldı; 1991 öğretim yılı sonuna kadar Eğitim Fakültesi’nde çalışmalarını sürdürdü. 6 Ekim 1993 tarihinde Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nü kurdu ve başkanlığını yürüttü. 1 Ocak 1995’te buradan tekrar emekli oldu; 1997 yılı Haziran ayına kadar aynı üniversitede çalışmalarına devam etti. Ardından geçirdiği beyin kanaması sonucu kısmî felç oldu. Bir ay sonra Amerika Birleşik Devletleri’ne götürüldü. 17 Temmuz 2001’de kontrol için yatırıldığı hastahanede öldü ve Amerika Birleşik Devletleri’nde toprağa verildi. Türk Dil Kurumu tarafından düzenlenen III. Uluslararası Türk Dili Kurultayı’nda Sümer ve Türk Dillerinin Tarihi İlgisi ile Türk Dilinin Yaşı Meselesi adlı kitabı dolayısıyla kendisine “Türk diline üstün hizmet ödülü ve onurluk” verilmiş, 1990 yılında Türk Ocakları’nın Ziya Gökalp İlim ve Teşvik armağanına lâyık görülmüştür.

Eserleri. 1. Studies on Nahju’l-Farādis: A Method for Turkic Historical Dialectology (Department of Asian Languages and Literatures, University of Washington, 1968). Osman Nedim Tuna’nın yayımlanmamış doktora tezidir. Bu çalışmada Nehcü’l-ferâdis’in Süleymaniye Kütüphanesi Yenicami nüshası temel alınarak yazı çevrimi yapılmış ve metin İngilizce’ye tercüme edilmiştir. Giriş kısmında metin ses ve şekil bilgisi yönünden incelenmiş, tarihî Türk metinleri için bir inceleme metodu geliştirilmiştir.

2. Altay Dilleri Teorisi (İstanbul 1983). Türkçe’de Altay dilleri hakkında ilk çalışma olup bu konuda geniş bilgi içermektedir. Osman Nedim Tuna eserinde Altay dilleri teorisini “Türk, Moğol, Tunguz (Mançu), Kore ve Japon dillerinin Altay dili adı verilen ortak bir kaynaktan geldiği görüşünü savunan teori” şeklinde açıklar. Eserde bu dillerin en eski belgeleri ve tarihî devirleri hakkında bilgi aktarıldıktan sonra Altay dilinin kuruluşu anlatılır. Tuna’ya göre Ana Altay dili 8972, Ana Türk dili 8352, Ana Moğol dili 7112, Ana Tunguz dili 5872 yaşındadır. Eser günümüzde üniversitelerde el kitabı olarak kullanılmaktadır.

3. Sümer ve Türk Dillerinin Tarihi İlgisi ile Türk Dilinin Yaşı Meselesi (Ankara 1990). Bu çalışmada Sumerce ile Türkçe arasında on altı ses denkliği ve 168 ortak kelime tesbit edilmiştir. Dil verilerine dayanan Tuna, Türkler’in milâttan önce 3500’lü yıllarda Türkiye’nin doğu bölgelerinde yaşadığını ileri sürmüş, bundan hareketle Türkçe’nin yaşını en az 8500 diye hesaplamıştır.

4. Türk Halkları I (Modern) (İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Bölümü Ders Notları, Malatya 1985).

5. Edebiyat Bilgi ve Teorileri (İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Bölümü Ders Notları, Malatya 1985).

6. Türk Dilbilgisi [Fonetik ve Morfoloji] (İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Bölümü Ders Notları, Malatya 1986).

7. Yaşayan Türk Lehçeleri (İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Bölümü Ders Notları, Malatya 1987).

8. Orta Türkçe (İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Bölümü Ders Notları, Malatya 1987).

Zeki Kaymaz, Osman Nedim Tuna’nın bir kısmı kitap hacminde olan önemli makalelerinin de yer aldığı çalışmalarının 1996 yılına kadarki tam listesini Türk Dünyası Araştırmaları dergisinin Osman Nedim Tuna hâtıra sayısında yayımlamıştır (bk. bibl.).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2012 yılında İstanbul’da basılan 41. cildinde, 374-375 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.