TÜVEYCİRÎ

12 Ekim 1916 tarihinde Riyad’ın yaklaşık 170 km. kuzeyinde Südeyr bölgesinin merkezi olan Mecmaa şehrinde doğdu. Bekir b. Vâil kabilesinin Aneze kolundan Âlü Cebbâre ailesine mensuptur. 1924’te babasını kaybetti. Hıfzını tamamladıktan sonra on üç yaşlarında iken Mecmaa ve Südeyr Kadısı Abdullah b. Abdülazîz el-Unkurî’den tahsil görmeye başladı ve yirmi beş yılı aşkın bir süre ondan tefsir, hadis, fıkıh, kelâm, tarih ve edebiyat okudu, birçok metin ezberledi. Bu hocasından hadis alanında birçok eserle İbn Teymiyye ve İbn Kayyim el-Cevziyye’nin kitaplarından ve Hanbelî mezhebi metinlerinden icâzet aldı. Ayrıca Ahsâ mahkeme reisi Muhammed b. Abdülmuhsin el-Hayâl’den, Mecmaa ve Südeyr Kadısı Abdullah b. Muhammed b. Humeyd’den Arap dili ve ferâiz, Mekke kadılarından ve Mescid-i Harâm müderrislerinden Süleyman b. Hamdân’dan hadis okudu ve bütün rivayetleri için icâzet aldı. 1949’da Şarkıye bölgesindeki Rahîme’de (Re’sütennûre) kadılık görevine tayin edildi ve ertesi yıl Zülfî şehri kadılığına nakledildi. 1953’te buradaki görevinden ayrıldı. Ardından kendisine yeni kurulan el-Ma‘hedü’l-ilmî, Külliyyetü’ş-şerîa, Medine İslâm Üniversitesi, Dârü’l-iftâ gibi kurumlarda görev teklifleri geldiyse de kabul etmedi, araştırma ve telifle meşgul oldu. Yazdığı eser ve risâlelerde Selef akîdesi ve düşüncesini savundu, çağdaş birçok âlimin görüşlerini eleştirdi. Bu çalışmaları incelendiğinde, İslâmî ilimlerde geniş birikime sahip olmakla birlikte modern bilim ve çağdaş kültürden çok uzak, katı ve dar bir Selefîlik anlayışının tipik bir örneğini sergilediği görülür. Tamamına yakını basılan ve büyük bir kısmına Suudi Arabistan müftüleri Abdülazîz b. Bâz ve Muhammed b. İbrâhim Âlü’ş-Şeyh, bazısına da Muhammed b. Sâlih el-Useymîn gibi âlimlerin takdim yazdığı elli civarında eseri vardır. Eğitim ve öğretimle fazla meşgul olmadığı için az sayıda talebe yetiştirebilmiştir. Kendisinden icâzet alanlar arasında İsmâil b. Muhammed el-Ensârî, Sâlih b. Abdullah b. Humeyd, Selmân el-Avde, Sefer el-Havâlî, Sâlih b. Abdülazîz Âlü’ş-Şeyh, Abdullah b. Abdurrahman es-Sa‘d gibi âlimlerin isimleri anılır. Tüveycirî 30 Aralık 1992 tarihinde Riyad’da vefat etti.

Eserleri. 1. İnkârü’t-tekbîri’l-cemâʿî ve ġayrihî (Beyrut 1381). Eserde Mescid-i Harâm’da bayram sabahı toplu halde yüksek sesle ve makamla tekbir, kelime-i tevhid, hamd ve salavat getirmenin bid‘at olduğu, herkesin tek başına ve sessizce okuması gerektiği belirtilir, ayrıca tavaf sırasında görülen bazı davranışlar eleştirilir.

2. el-Îżâḥ ve’t-tebyîn limâ vaḳaʿa fîhi’l-eks̱erûn min müşâbeheti’l-müşrikîn (Riyad 1384, 1405). Müellif bu eserinde kabirler üzerine kubbe ve türbe yaptırmak, kabirlerde yatanlardan medet ummak, İslâm hukukunu bırakıp Batı hukukunu uygulamak, komünizmi veya ırkçılığı benimsemek, ayrıca mevlid, mi‘rac, berat gibi kandilleri, doğum günü kutlamak, mescidleri süsleyip aydınlatmak, sakal tıraşı olmak, bıyık bırakmak, şapka ve pantolon giymek, kız çocuklarına kurdela bağlamak, canlıların resimlerini yapmak, masada kaşık vb. şeylerle yemek yemek, alkış tutmak, top oynamak, milâdî tarih kullanmak, kamerî ayları rü’yete göre değil hesaba göre belirlemek, Kur’an’ı makamla okumak, kadınların yüzlerini açmaları, erkeklerin kol saati takmaları, cumhuriyet yönetimi, askerlerin Batı tipi kıyafet giymeleri vb. hususları müşriklere benzeme çerçevesinde değerlendirerek bunlara şiddetle karşı çıkmıştır.

3. Îżâḥu’l-maḥacce fi’r-red ʿalâ ṣâḥibi Ṭanca (Riyad 1385). Ebü’l-Feyz İbnü’s-Sıddîk el-Gumârî’nin Muṭâbaḳatü’l-iḫtirâʿâti’l-ʿaṣriyye limâ aḫbere bihî seyyidü’l-beriyye adlı eserindeki bazı görüşlerine reddiyedir.

4. Tebriʾetü’l-ḫalîfeti’l-ʿâdil ve’r-red ʿale’l-mücâdil bi’l-bâṭıl (Cidde 1388). Ahmed Zekî Safvet’in ʿÖmer b. ʿAbdilʿazîz adlı eserinde onun halife olmadan önce şarkı derleyip söylediğine dair verilen bilgi eleştirilmektedir.

5. Faṣlü’l-ḫitâb fi’r-red ʿalâ Ebî Türâb (Riyad 1388, 1396, 1420). Ebû Türâb ez-Zâhirî’nin şarkı ve mûsiki aletlerini dinlemenin câiz olduğuna dair Mecelletü’r-Râʾid’de (sy. 67-68, 6 ve 13 Muharrem 1381) çıkan yazılarına reddiyedir.

6. er-Risâletü’l-bedîʿa fi’r-red ʿalâ ehli’l-Mecelleti’l-ḫalîʿa (Cidde 1388). Küveyt’te yayımlanan el-ʿArabî dergisindeki (sy. 88, 10 Zilkade 1385), mûsiki, sinema ve televizyonun haram olduğunu söyleyenleri cahillikle itham eden bir yazıya reddiyedir.

7. eṣ-Ṣavâʿiḳu’ş-şedîde ʿalâ etbâʿi’l-heyʾeti’l-cedîde (Riyad 1388). Müellif, Muhammed Mahmûd es-Savvâf’ın, ed-Daʿve gazetesinde (sy. 54, 10 Safer 1386; sy. 55, 17 Safer 1386; sy. 54, 24 Safer 1386) Abdülazîz b. Bâz’ın dünyanın sabit olup güneşin dünya etrafında döndüğüne dair görüşünü eleştirdiği yazılarına cevap olarak bu risâleyi kaleme almış ve İbn Bâz’ı desteklemiştir.

8. Ẕeylü’ṣ-Ṣavâʿiḳ li-maḥvi’l-ebâṭîl ve’l-meḫâriḳ (Riyad 1390). Eserde, Muhammed Mahmûd es-Savvâf’ın söz konusu yazılarını derleyip ilâvelerde bulunduğu el-Müslimûn ve ʿilmü’l-felek adlı eserindeki ek görüşleri ve bu çerçevede modern astronomi ilminin verileri eleştirilir.

9. er-Reddü’l-cemîl ʿalâ aḫṭâʾi İbn ʿAḳīl (Riyad 1392). Ebû Abdurrahman İbn Akīl ez-Zâhirî’nin er-Riyâḍ gazetesinde çıkan (sy. 1864, 14 Cemâziyelevvel 1391) ve İbn Hazm’ın din anlayışını Mevlevî Fazl Resûl el-Bedâûnî ve Tüveycirî’den başkasının eleştirmediğine dair yazısına reddiye olup müellif bu risâlede İbn Hazm’ın görüşlerine yönelik olarak o güne kadar yapılmış çeşitli eleştirilere ve kendi görüşlerine yer vermiştir.

10. eṣ-Ṣârimü’l-meşhûr ʿalâ ehli’t-teberrüc ve’s-süfûr (Halep 1394/1974, 1399/1979). Bu kitapta, Ḥicâbü’l-merʾeti’l-müslime adlı eserinde kadının yüzünü açmasını câiz gören Nâsırüddin el-Elbânî ve aynı görüşte olan âlimler eleştirilerek bunun haram olduğu ileri sürülür.

11. Fetḥu’l-maʿbûd fi’r-red ʿalâ İbn Maḥmûd (Riyad 1399/1979). Katar mahkemeleri başkanı Abdullah b. Zeyd b. Mahmûd’un el-Îmân bi’l-ḳażâʾi ve’l-ḳader ʿalâ ṭarîḳati Ehli’s-sünne ve’l-es̱er ile İtḥâfü’l-aḥfiyâʾ bi-risâleti’l-enbiyâʾ adlı iki risâlesinde yer verilen görüşlerin eleştirisidir.

12. er-Reddü’l-ḳavî ʿale’r-Rifâʿî ve’l-mechûl ve İbn ʿAlevî ve beyâni aḫṭâʾihim fi’l-mevlidi’n-nebevî (Riyad 1403/1983). Yûsuf b. Hâşim er-Rifâî’nin Küveyt’teki es-Siyâse gazetesinde (sy. 4859, 12 Rebîülevvel 1402; sy. 4870, 22 Rebîülevvel 1402) Abdülazîz b. Bâz’ın mevlid-i nebevîyi yasaklayan fetvasını ve kadınların otomobil kullanmasına karşı çıkanları eleştirdiği yazısındaki fikirler ile Muhammed b. Alevî el-Mâlikî’nin eẕ-Ẕeḫâʾirü’l-Muḥammediyye adlı eserinde mevlidle ilgili görüşlerine, yine Küveyt’te çıkan el-Müctemaʿ dergisinde (sy. 559, 08 Rebîülâhir 1402) “el-Mevlidü’n-nebevî” başlığıyla yayımlanan imzasız yazıdaki görüşlere yönelik bir reddiyedir.

13. Taḥẕîrü’l-ümmeti’l-İslâmiyye mine’l-muḥdes̱âti’lletî deʿat ileyhâ Nedvetü’l-ehilleti’l-Küveytiyye (Riyad 1403). Müellif bu risâlesinde Küveyt’te 21-23 Receb 1409 (22-24 Şubat 1989) tarihinde gerçekleşen “Nedvetü’l-ehille ve’l-mevâḳīt ve’t-taḳniyyâti’l-felekiyye” adlı ilmî toplantıda hilâlin astronomik hesaplara göre belirlenmesini tavsiye eden kararları eleştirir.

14. er-Reddü’l-ḳavîm ʿale’l-mücrimi’l-es̱îm (Riyad 1403/1983). Sahâbe ve tâbiîne hücum eden, Buhârî’nin eṣ-Ṣaḥîḥ’inde 120 kadar hadisin İsrâiliyat’tan olduğunu ileri süren ve diğer bazı sahih hadislere de eleştiriler yönelten Seyyid Sâlih Ebû Bekir’in el-Aḍvâʾü’l-Ḳurʾâniyye fi’ktisâḥi’l-eḥâdîs̱i’l-İsrâʾîliyye ve taṭhîri’l-Buḫârî minhâ adlı eserine reddiyedir.

15. el-İḥticâc bi’l-es̱er ʿalâ men enkere’l-Mehdî el-muntaẓar (Riyad 1403/1983; Büreyde 1406). Katar mahkemeleri başkanı Abdullah b. Zeyd b. Mahmûd’un mehdî hakkındaki hadislerin uydurma, mehdînin geleceği fikrinin bir hurafeden ibaret olduğunu söylediği Lâ Mehdî yuntaẓar baʿde’r-Resûl Muḥammed ḫayri’l-beşer adlı risâlesine reddiyedir.

16. İḳāmetü’l-burhân fi’r-red ʿalâ men enkere ḫurûce’l-mehdî ve’d-deccâl ve nüzûle’l-mesîḥ fî âḫiri’z-zamân (Riyad 1405). Abdülkerîm el-Hatîb’in el-Müslimûn dergisinde yayımlanan, mehdîyi, deccâli ve Hz. Îsâ’nın nüzûlünü kabul etmeyen yazısından dolayı kaleme alınmıştır.

17. es-Sirâcü’l-vehhâc li-maḥvi ebâṭîli’ş-Şelebî fi’l-isrâʾ ve’l-miʿrâc (Riyad 1406/1985). Kahire Üniversitesi öğretim üyesi Ahmed Şelebî’nin “el-Mektebetü’l-İslâmiyye el-muṣavvere li-külli a‘mâr” serisinin üçüncü kitabı olan ve isrâ ile mi‘racı kabul etmeyen eserine karşı yazılmıştır.

18. er-Red ʿale’l-kâtibi’l-meftûn (Riyad 1407/1987). en-Nedve gazetesinde yayımlanan (sy. 7845, 2 Rebîülâhir 1405), ölü evi sahiplerinin tâziye için gelenlere yemek hazırlamasını ve mevlid kutlamalarını doğru bulmayan bazı cami hatiplerini eleştiren bir yazıya reddiyedir.

19. eṣ-Ṣârimü’l-bettâr li’l-ichâzi ʿalâ men ḫâlefe’l-Kitâbe ve’s-Sünnete ve’l-icmâʿ ve’l-âs̱âr (Riyad 1408). İbrâhim b. Abdullah b. Nâsır’ın faiz yasağını Câhiliye ribâsıyla yorumlayarak bankacılık muamelelerini câiz gördüğü Mevḳıfü’ş-şerîʿati’l-İslâmiyye mine’l-meṣârif adlı eserine reddiyedir.

20. Taḥrîmü’t-taṣvîr ve’r-red ʿalâ men ebâḥahû (1410, elektronik kitap). Eserde, ʿUkâẓ gazetesinde yayımlanan (sy. 8111, 11 Safer 1409) ve resim yapmanın mubah olduğunu ileri süren yedi ilim adamına ait yazıya reddiye olup bu kitapta resim yapmanın ve fotoğraf çektirmenin haram olduğu ileri sürülmektedir.

21. el-Ḳavlü’l-belîġ fi’t-taḥẕîr min Cemâʿati’t-teblîġ (Riyad 1414/1993). Müellifin bid‘at ve dalâlet ehli olarak nitelediği Hindistan’daki Cemâat-i Teblîğ’in görüşlerini eleştirdiği bir eserdir.

Tüveycirî’nin diğer bazı eserleri de şunlardır: İʿlânü’n-nekîr ʿale’l-meftûnîne bi’t-taṣvîr (Riyad 1382), ed-Delâʾilü’l-vâżıḥât ʿalâ taḥrîmi’l-müskirât ve’l-müfettirât (Riyad 1386), İtḥâfü’l-cemâʿa bimâ câʾe fi’l-fiten ve’l-melâḥim ve eşrâṭi’s-sâʿa (I-II, Riyad 1394-1396; I-III, Riyad 1414), Tenbîhü’l-iḫvân ʿale’l-aḫṭâʾi fî mesʾeleti ḫalḳı’l-Ḳurʾân (Riyad 1403, 1404), İs̱bâtü ʿuluvvi’llâh ve mübâyenetihî li-ḫalḳıhî ve’r-red ʿalâ men zeʿame enne maʿıyyete’llâhi li’l-ḫalḳı ẕâtiyyetün (Riyad 1405/1985), el-İcâbetü’l-celiyye ʿale’l-esʾileti’l-Küveytiyye (Riyad 1406), er-Red ʿalâ men ecâze tehẕîbe’l-liḥye (Riyad 1406), ʿAḳīdetü ehli’l-îmân fî ḫalḳı Âdeme ʿalâ ṣûreti’r-raḥmân (Riyad 1409/1989), Ḳavâṭıʿu’l-edille fi’r-red ʿalâ men ʿavvele’l-ḥisâbe fi’l-ehille (Riyad 1409), Kitâbü’r-Rüʾyâ (Riyad 1412), Taġlîẓü’l-melâm ʿale’l-müteserriʿîne ile’l-fütyâ ve taġyîri’l-aḥkâm (Riyad 1413), Tuḥfetü’l-iḫvân bimâ câʾe fi’l-müvâlât ve’l-muʿâdât ve’l-ḥubbi ve’l-buġżi ve’l-hicrân (Riyad 1429/2008).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 617-619 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.