UNAT, Ekrem Kadri

19 Ağustos 1914’te Ankara’da doğdu. Babası 1916’da Kafkas cephesinde şehid olan mülâzım-ı evvel Hâfız Mehmed Efendi, annesi Reşide Hanım’dır. Babasının şehâdetinden sonra annesiyle birlikte gittiği baba tarafından dedesi hattat Hâfız Râşid Efendi’nin yanında yetişti. 1921’de İstanbul Beşiktaş’ta Barbaros Hayreddin Mektebi’nde öğrenime başladı; 1923’te Özel Şark İdâdîsi’ne geçti ve sınıf atlayıp 1926’da mezun oldu. Aynı yıl Kabataş Lisesi’ne kaydedildi, 1931’de burayı bitirerek İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne girdi. 1937’de fakülteden mezun olunca o yaz Adana Sıtma Enstitüsü kursuna katıldı. 1938’de askerliğini tamamladıktan sonra Tıp Fakültesi’nde Mikrobiyoloji, Parazitoloji ve Salgınlar Bilgisi Enstitüsü’ne asistan olarak alındı. 1940’ta enstitüde uzmanlık sınavını verdi ve bakteriyolog unvanını aldı. 1942’de “Embriyonlu Askarit Yumurtalarının Mukavemeti” adlı doçentlik teziyle mikrobiyoloji, parazitoloji ve salgınlar bilgisi doçenti oldu. Aynı yıl savaş tehlikesi nedeniyle dahiliye mütehassısları kıtaya gönderildiğinden İstanbul Belediyesi Dârülaceze Hastahanesi’nde dahiliye mütehassısı vekili sıfatıyla ek görev yaptı ve Türkiye’de parazit taranması düşüncesini ilk defa burada uyguladı. 1945-1946 yıllarında Gureba Hastahanesi laboratuvar şefliğini de yürüttü.

1946’da Amerika Birleşik Devletleri’ne gönderildi. 1946-1947’de Philadelphia’da Pennsylvania Üniversitesi Tıp Okulu’nun Dermatoloji Araştırmaları Laboratuvarı’nda Fred D. Weidman’ın yanında tıbbî mikoloji konusunda çalıştı. Daha sonra John Hopkins Üniversitesi’nde Hijyen ve Halk Sağlığı Okulu’nda malarya bilimi ve tropikal parazit hastalıklar kursuna katıldı. Ardından Duke Üniversitesi’nde tıbbî mikoloji, aynı yıl John Hopkins Üniversitesi’nde Hijyen ve Halk Sağlığı Okulu’na dönerek burada toplum sağlığı eğitimi aldı, verdiği sınavlarla 1948’de “Master of Public Health” unvanını elde etti. Maryland Eyaleti Sağlık Laboratuvarı’nda, Albany’de New York Eyaleti Sağlık Dairesi Laboratuvarı’nda, Bethesda’da National Institute of Health’de Mikrobiyoloji Enstitüsü Enfeksiyon Hastalıkları laboratuvarlarının virüs biriminde çalıştı (Bethesda’daki Millî Sağlık Enstitüsü’nde çalışan ilk Türk hekimi). 1949’da Washington’da Ziraat Vekâleti’nin Millî Müzesi’ndeki Böcek İdentifikasyonu Laboratuvarı’nda, Army Medical Department Research and Graduate School koleksiyonları ve laboratuvarlarında, güneyde Communicable Disease Center, Alabama’da Virüs ve Rickettsia, Atlanta’da bakteriyoloji laboratuvarlarında incelemeler yaptı.

Ekim 1949’da Türkiye’ye dönen Ekrem Kadri Unat, İstanbul Üniversitesi’nde Mikrobiyoloji, Parazitoloji ve Salgınlar Bilgisi Enstitüsü’nde göreve başladı. 1951’de Dünya Sağlık Teşkilâtı’nın Tüberküloz Olgunlaşma ve Gösteri Merkezi’nin laboratuvarını kurdu, 1958 yılına kadar buradaki muayene ve kursları yönetti. 19 Haziran 1958’de Parazitoloji Enstitüsü’nü tesis etti, buraya profesör ve yönetici tayin edildi. İstanbul Üniversitesi Merkez Binası’na yerleşen enstitüde parazitoloji, helmintoloji ve mikoloji laboratuvarlarını faaliyete geçirdi. 1961 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde bazı kurumlarda parazitoloji ve tropikal hastalıklarla ilgili incelemelerde bulundu. Başkanı olduğu Parazitoloji Enstitüsü’ne aynı yıl Parazitoloji Kürsüsü adı verildi; 1962’de bu kürsünün adı Tropikal Hastalıklar ve Parazitoloji Kürsüsü’ne çevrildi. 1967’de yeni kurulan Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’ndeki Mikrobiyoloji, Tropikal Hastalıklar ve Parazitoloji Kürsüsü’nü kurdu ve kürsü başkanı oldu. Kürsünün adı 1976’da Mikrobiyoloji, Parazitoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Kürsüsü, 1983’te Mikrobiyoloji Anabilim Dalı olarak değişti. Ekrem Kadri Unat 1983’te yaş haddinden emekliye ayrıldıktan sonra 1992 yılına kadar Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nde sözleşmeli olarak Mikrobiyoloji Anabilim Dalı’nda çalışmalarını sürdürdü. Tıp fakültelerindeki elli yıllık görev süresince 15.000’e yakın öğrenciye ders verdi; kırk altı uzman ve sekiz mikrobiyoloji doktoru yetiştirdi. 1984-1989 yılları arasında Türk Tıp Tarihi Kurumu başkanlığını yürüttü. Tıp tarihine yaptığı katkılar dolayısıyla 1987’de Tabip Odası kendisine Süheyl Ünver ödülü plaketini verdi. Almanca, İngilizce ve Fransızca bilen Unat 13 Nisan 1998’de İstanbul’da vefat etti.

Ekrem Kadri Unat, incelediği muayene maddelerinde Türkiye’de varlığı daha önce bilinmeyen on yedi hastalık etkenini ilk defa ortaya koymuş, birçok enfeksiyonun Türkiye’de mevcudiyetini ya çalışma arkadaşlarıyla birlikte ya da tek başına bulmuştur. Çalışmaları ve yayınlarıyla halk sağlığına ve koruyucu hekimliğe önemli katkılar yapmış, 1975’te halk için Bulaşıcı Hastalıklardan Korunma Bilgileri adıyla bir broşür yayımlamış, İslâm dininde bulaşıcı hastalıklardan korunma üzerine yazdığı Bulaşıcı Hastalıklarla Savaş ve İslâm Dini adlı eser 1975’te 50.000 adet basılmış, 1989’da genişletilmiş ikinci baskısı yapılmıştır. 1979-1987 yılları arasında İstanbul Bulaşıcı Hastalıklarla Savaş Derneği başkanlığını yürüten Unat çeşitli ilmî toplantılara da öncülük etmiştir. Tıp dilinin Türkçeleşmesi çalışmalarına önem vermiş, mikrobiyoloji ve parazitoloji terimleri ve Osmanlıca tıp terimlerinin günümüzdeki karşılıkları üzerinde çalışmıştır. 1965’te Türkçe tıp terimleri ve 1967’de mikrobiyoloji terimleri üzerine yazılarını Haseki Bülteni’nde yayımlamış, beş yazarla birlikte 1998’de Mikrobiyoloji Terimleri Kılavuzu’nu çıkarmıştır. Unat tıp tarihi alanında da önemli araştırmalar yapmış, Türkiye’de bulaşıcı hastalıkların tarihiyle parazitoloji ve mikrobiyoloji tarihini yazmıştır.

Eserleri. Ekrem Kadri Unat’ın otuz beş telif kitabı, bir çevirisi, on monografisi, on beş toplantı kitabı, on kongre raporu ve 360 makalesi yayımlanmıştır. Onun Tıbbî Helmintoloji (İstanbul 1951) ve Tıbbî Protozooloji (İstanbul 1952) adlı eserleri, kaynakları metinde numaralanan ilk mikrobiyoloji ve parazitoloji kitaplarıdır. Tıbbî Mikoloji Ders Kitabı’nın yayımlanması (İstanbul 1955, 1962) dolayısıyla Türk Tıp Cemiyeti kendisine Çolakoğlu ödülünü vermiştir. Tıbbî Parazitoloji adlı eseri (İstanbul 1960) Türkiye’de esas konuyu parazitlerden parazitliğe kaydıran ilk kitaptır. Unat’ın diğer belli başlı eserleri de şunlardır: Osmanlı İmparatorluğunda Bakteriyoloji ve Viroloji (İstanbul 1970), Osmanlı İmparatorluğunda Tıp Zoolojisi ve Parazitolojisi (İstanbul 1970), Bulaşıcı Hastalıklarla Savaş ve İslâm Dini (İstanbul 1975, 1989), Tıp Bakteriyolojisi ve Virolojisi-İnsanda Hastalık Yapan Bakteriler, Virüsler, Bunlarla Oluşan İnfeksiyon Hastalıkları (İstanbul 1982), Temel Mikrobiyoloji (İstanbul 1985, 1993, 1997), Tıp Bakteriyolojisi ve Viroloji (I-II, İstanbul 1986-87), Mekteb-i Tıbbiyye-i Mülkiyye (1867-1909) (Mustafa Samastı ile birlikte, İstanbul 1990), Osmanlıca Tıp Terimleri Sözlüğü (E. İhsanoğlu ve Suat Vural ile birlikte, Ankara 2004).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2012 yılında İstanbul’da basılan 42. cildinde, 160-161 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.