VULLERS, Johann August

23 Ekim 1803’te Bonn’da doğdu. İlk eğitimini dinî bir okulda aldı. 1822’de liseyi bitirdi ve yeni açılmış olan Bonn Üniversitesi’ne Katolik teolojisi, felsefe ve filoloji okumak üzere kaydoldu. Üniversitedeki talebeliği sırasında Doğu dillerine ilgi duydu, Georg Wilhelm Freytag’dan Arapça ve İbrânîce öğrendi. 1827’de mezun olduktan sonra hocası Freytag’ın tavsiyesiyle eğitimine Sorbonne’da devam etti. Burada A. I. Silvestre de Sacy’den Arapça ve Farsça, Etienne-Marc Quatremère’den Süryânî dili, Daniel Kiefer’den Türkçe ve Jean-Pierre Abel-Rémusat’tan Çince dersleri aldı. Paris’te dil öğreniminin yanı sıra Arapça el yazmalarıyla ilgilendi. 1829 yılı sonunda Almanya’ya döndü. Önce Berlin’e gitti; Sanskritçe dersleri alarak öğrenimini tamamladıktan sonra Halle’ye geçti. Halle Üniversitesi’nde Mayıs 1830’da felsefe doktoru unvanını aldı. Mart 1831’de Bonn Üniversitesi’nde doçentliğe yükseldi; burada İbrânîce, Arapça ve Farsça dersleri vermeye başladı. 4 Haziran 1833’te Giessen Üniversitesi Doğu Dilleri Bölümü’ne profesör tayin edildi ve burada emekliliğine kadar çalıştı. Üniversitede hocalık yaparken ilimler tarihine ilgi duydu ve bu alanda ünlü İslâm âlimlerinin biyografileriyle birlikte tıp alanında çalışmalar yaptı. Dört yıl süren bu çalışmalarıyla fahrî tıp diploması aldı (1846). Doğu’da özellikle İslâm âlemindeki tıp çalışmalarını araştırdı. 21 Ocak 1881’de Giessen’de öldü. Vullers birçok Avrupalı şarkiyatçıya hocalık yapmıştır. Batı ilim dünyasında çalışmaları takdir edilmiş ve ödüllendirilmiş, başta Giessen Üniversitesi olmak üzere Paris’te Société Asiatique ve Société Royale des Antiquairies, Institut de France ve Académie des Inscriptions et des Belles-Lettres gibi kuruluşlar Vullers’e çeşitli ilmî pâyeler ve ödüller vermiştir. Eserlerinde Arapça ve Farsça ile Türk dillerinin Uzakdoğu dilleriyle ilişkisi, Sanskritçe ve Zoud diliyle etkileşmeler üzerine yoğunlaşmıştır. Bilhassa Farsça gramer ve sözlük çalışmalarıyla dikkati çeken Vullers’in Lexicon Persico-Latinum etymologicum adlı sözlüğü gelişmiş bir sözlük olarak kabul edilir.

Eserleri. 1. Harethi Moallaca cum scholiis Zuzenii e codicibus Parisiensibus et Abulolae carmina duo inedita e codice Petropolitano. Hâris b. Hillize’nin muallakası üzerine Hüseyin b. Ahmed ez-Zevzenî tarafından yazılan şerhin Paris nüshası ile Ebü’l-Alâ el-Maarrî’ye ait iki kasidenin Petersburg yazması kullanılarak yapılan neşirleri, Latince çevirileri ve açıklamalarıdır (Bonnae ad Rhenum 1827).

2. Tarafae Moallaca cum Zuzenii scholiis. Textum ad fidem Codicum Parisiensium diligenter emendatum Latine vertit. Tarafe b. Abd’in muallakası üzerine yine Zevzenî’nin yaptığı şerhin Paris nüshasına dayanmak suretiyle gerçekleştirilen yayımı ve Latince tercümesidir (Bonnae ad Rhenum 1829).

3. Fragmente über die Religion des Zoroaster. Farsça kaynaklardan Zerdüştîlik’le ilgili tercüme ve açıklamalarla Devletşah’ın Teẕkiretü’ş-şuʿarâʾ adlı eserinden naklen Firdevsî’nin biyografisini içermektedir (Bonn 1831).

4. Grammaticae arabicae: Elementa et formarum doctrina (Bonnae ad Rhenum 1832).

5. Chrestomathia Schahnamiana in usum scholarum edidit annotationibus et glossario locupleti instruxit. Firdevsî’nin Şâhnâme’sinden bazı bölümlerin Farsça öğrenenler için sonuna bir sözlük ilâvesiyle yapılan neşridir (Bonnae 1833).

6. Mirchondi historia Seldschukidarum. Mîrhând’ın Ravżatü’ṣ-ṣafâʾ fî sîreti’l-enbiyâʾ ve’l-mülûk ve’l-ḫulefâʾ adlı eserinin Selçuklu tarihine ait kısmının Paris ve Berlin nüshalarından hareketle gerçekleştirilen yayımıdır (Gissae 1838).

7. Mirchond’s Geschichte der Seldschuken. Bir önceki eserin Almanca tercümesidir (Giessen 1838).

8. Vitae poetarum persicorum ex Dauletschahi historia poetarum. Yine Devletşah’ın Teẕkiretü’ş-şuʿarâʾından Hâfız-ı Şîrâzî ve Enverî’nin hayatına dair kısımların açıklamalarla birlikte neşridir (2 fasikül, Gissae 1839-1868).

9. Institutiones linguae Persicae cum Sanscrita et Zendica lingua comparatae. Birinci ciltte Farsça, Sanskritçe ve Zend dili ile karşılaştırılır; “Syntaxis et ars metrica Persarum” alt başlığını taşıyan ikinci ciltte ise Farsça’daki cümle yapısı ve aruz konusu ele alınır (I-II, Gissae 1840-1850).

10. Lexicon Persico-Latinum etymologicum cum linguis maxime cognatis Sanscrita et Zendica et Pehlevica comparatum. Sanskritçe, Zend dili ve Pehlevî dilleriyle mukayeseli bir şekilde hazırlanan Farsça-Latince bir lugat olup ayrıca Farsça Burhân-ı Ḳāṭıʿ ve Türkçe-Farsça Ferheng-i Şuûrî ile karşılaştırılmıştır (I-II, Bonnae ad Rhenum 1855-1864).

11. Supplementum lexici Persico-Latini continens verborum linguae persicae radices e dialectis antiquioribus Persicis et lingua Sanscrita et aliis linguis maxime cognatis erutae atque illustratae. Bir önceki lugata ek olarak hazırlanan bu eser de Sanskritçe ve diğer bazı dillerle mukayeseli şekilde hazırlanmıştır (Bonnae ad Rhenum 1867).

12. Grammatica linguae Persicae cum dialectis antiquioribus Persicis et lingua Sanscrita comparate. Sanskritçe ile karşılaştırmalı Farsça bir gramer kitabıdır (Gissae 1870).

13. Firdusii Liber regum qui inscribitur Schahname. Vullers, Firdevsî’nin Şâhnâme’sinin ilk iki cildini Turner Macan ve M. Jules Mohl’un neşirlerini esas alarak yayımlamış, eserin III. cildi Samuel Landauer tarafından Vullers’in ölümünden sonra tamamlanmıştır (I-III, Leiden 1877-1884). M. Necati Lugal, Şâhnâme’nin ilk 20.000 beytini Vullers baskısını esas alıp Türkçe’ye çevirmiştir (I-IV, İstanbul 1945-1955).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2013 yılında İstanbul’da basılan 43. cildinde, 134-135 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.