ABBÂSİYYE

1. Kuzey Afrika’da bu adla anılan şehirlerden biri, Ağlebîler’in kurucusu İbrâhim b. Ağleb tarafından Kayrevan’ın 5,5 km. güneydoğusunda, Abbâsîler adına 184 (800) yılında kuruldu. Burası Kasrülagalibe ve Kasrülkadîm isimleriyle de bilinmektedir. Etrafı surlarla çevrili olan şehrin beş kapısı bulunuyordu. Merkezinde askerî birliklerin teftiş edildiği geniş bir meydan ve meydanın yakınında elçi kabulü için yapılan Rusâfe Sarayı vardı. Bir darphâne ile tırâz denilen hil‘at dokuma atölyesine sahip olan Abbâsiye şehri, İbrâhim b. Ağleb’in halefleri zamanında imar edildi. II. İbrâhim’in Rakkāde şehrini kurmasıyla (877) ikinci plana düşen şehir, Hilâlîler’in istilâsına ve önemi tamamen kayboluncaya kadar (XI. yüzyıl), küçük bir yerleşim merkezi olarak kaldı. Hamamları, çarşıları ve Kayrevan’daki Ulucami örnek alınarak inşa edilen Cuma Camii ile meşhur olan Abbâsiye şehri daha sonra tamamen ortadan kalktı. 1923 yılında burada yapılan kazılarda Ağlebîler’e ait pek çok çanak, çömlek ve cam eşya bulunmuştur.

2. Kuzey Afrika’da Abbâsiye adını taşıyan ve daha çok Tubne olarak bilinen diğer şehir de Cezayir’in Kostantina vilâyetinde Vâdi Barika’yı Vâdi Beytam’dan ayıran yaylada kurulmuştur. Roma İmparatorluğu zamanında adı Subunae olan şehri Vandallar tahrip etmişse de Bizanslılar bu şehrin yeniden imarını gerçekleştirmişlerdir. Mûsâ b. Nusayr tarafından fethedilen ve Abbâsîler’e izâfetle bu adı alan Abbâsiyye, İslâm hâkimiyetinin ilk devresinde siyasî, ticarî ve askerî bakımdan önemli bir merkez ve isyan halinde olan Berberîler’e karşı ileri bir karakol vazifesi gördü. Önce Ağlebîler’in, daha sonra da Fâtımîler’in işgaline uğrayan şehir, IX. yüzyılın sonlarına doğru vilâyet merkezi oldu. Meşhur coğrafyacı İdrîsî (1100-1165), burayı sulak bahçelerin ortasında güzel bir şehir olarak anlatır. Ancak XII. yüzyılın sonlarından itibaren eski canlılığını kaybeden Abbâsiyye’nin XII ve XIV. yüzyıllarda tamamen boşaldığı anlaşılmaktadır. Bugün sadece harabeleri bulunmaktadır.

3. Abbâsiye adını taşıyan tarihî yerlerden biri de Bağdat’ta kurulan bir mahalle olup ilk Abbâsî halifesi Seffâh’ın kardeşi Abbas’a nisbetle bu adla anılmıştır. Katîatülabbas diye de bilinen bu yerde Halife Seffâh adına 135 (753) yılında altın bir dinar bastırılmıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1988 yılında İstanbul’da basılan 1. cildinde, 56-57 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.