ABBOTT, Nabia

31 Ocak 1897’de Mardin’de doğdu. 1907’de ailesiyle birlikte Bombay’a göç etti. Cambridge Üniversitesi’nin yeterlilik sınavını kazandıysa da I. Dünya Savaşı esnasında Hindistan’da kaldı. Leknev’de kızlara özel Isabella Thorbom College’da lisansını bitirdi. Savaşın ardından oluşan Irak Krallığı’na kadınların eğitim programı için davet edildi. Burada politik ve kültürel amaçlarla çeşitli faaliyetler yürüten İngiliz seyyahı Gertrude L. Bell’in projelerine destek verdi. 1923’te ailesiyle birlikte Boston’a göçtü ve iki yıl sonra Boston Üniversitesi’nde yüksek lisans eğitimini bitirdi. 1925-1933 arasında Asbury College’da (Wilmore/Kentucky) eğitim bölümünde ders verdi, tarih bölümünün başkanlığına getirildi. 1933’te Chicago’ya gitti ve Oriental Institute’te Arapça profesörü Martin Sprengling’in verdiği kurslara katıldı. Aynı yıl araştırmacı olarak tayin edildiği bu enstitüde bütün akademik hayatını geçirdi. 1963’te emekliye ayrıldıktan sonra onursal profesörlük unvanıyla burada çalışmaya devam etti. Söz konusu enstitünün ilk kadın üyesi olan Abbott önceleri ayırımcılığa mâruz kalsa da zamanla büyük bir saygınlık kazandı.

Abbott ilmî hayatı boyunca üç ana tema üzerinde çalışmıştır. Bunlardan ilki, başta Müslümanlık olmak üzere Semitik dinlerde ve Arap kültüründe kadının konumudur. Hz. Âişe, Hârûnürreşîd’in annesi Hayzürân ve karısı Zübeyde’nin biyografilerini kaleme alan Abbott, bunların sosyal ve politik hayattaki yerleriyle toplumdaki liderlikleri üzerinden düşüncelerini ortaya koydu. Kadınlarla ilgili diğer makalelerinde Hz. Muhammed zamanında bazı haklar kazanan kadınların giderek sosyal statülerini kaybettikleri ana fikri üzerinde durmuştur. Abbott’ın ilgilendiği ikinci alan İslâm öncesi ve sonrası Kuzey Arap bölgesindeki yazının menşei, gelişimi ve buna katkı sağlayan önemli şahsiyetlerdir. Abbott’ın bu çalışmaları yapmasında 1929’da Chicago Üniversitesi’ne bağışlanan Moritz Koleksiyonu’ndaki Kur’an yazmalarından parçalarla döneme ait diğer önemli belgelerin olumlu etkileri olmuştur. II (VIII) ve III. (IX.) yüzyıllardan günümüze ulaşan papirüsler Abbott’ın üçüncü ve en önemli çalışma alanını oluşturur. Kendisi, Oriental Institute’e bağışlanan 350’yi aşkın papirüs ve öteki yazılı belgelerden seçtiği malzemelerle erken dönem Arap yazısının gelişimi, ayrıca tarih yazıcılığı, hadis-tefsir tarihi ve Arap gramerinin gelişmesi gibi konulara dair araştırmalar yapmıştır.

Erken dönem rivayet tarihi hakkında ileri sürdüğü fikirlerle İslâm dünyasında ve Batı’da dikkat çeken Abbott’ın özellikle Goldziher – Schacht çizgisinden beslenen aşırı şüpheci akımın karşısında yer aldığı söylenebilir. Erken dönemde hadislerin şifahî olarak nakledildiği düşüncesine karşı Abbott, Hz. Muhammed devrinden itibaren yazılı ve şifahî rivayetin birlikte yürütüldüğünü ifade etmiştir. Ayrıca hadislerin sonradan üretilip isnadların geriye doğru teşkil edildiği iddiasına karşı Abbott, rivayetlerde arttırma ya da bazı kasıtlı eklemelerin olabileceğini kabul etmekle birlikte Zührî ve çağdaşlarının hem kendilerinden önceki tâbiîn ve sahâbenin hem de Hz. Peygamber’in söz ve fiillerinin özünü elde ettiklerini, daha sonraki zaman diliminde ise bu rivayetlerin belli bir form dahilinde aktarıldığını, böylece kesintisiz hadis rivayetinin mevcudiyetini savunur. Ona göre ikinci asırdan itibaren hadislerin sayısının gittikçe artması, sistematik olarak hadis uydurulmasından değil isnadların artmasından kaynaklanmaktadır. Bu görüşlerinden dolayı, oryantalist gelenekteki fikrî eğilimleri inceleyen Batılı bilim adamları, birkaç hıristiyan araştırmacının yanı sıra Abbott’ı da Schacht’ın iddialarını eleştiren, genelde müslüman âlimlerden oluşan gruba dahil eder (Motzki, s. xxiv). Abbott, temel hadis kaynaklarında ve isnadlarda yer alan bilgilere güvenip düşüncelerini bunlara dayandırdığı gerekçesiyle bazı şarkiyatçılar tarafından eleştirilmiştir (Berg, s. 21).

Eserleri. Oriental Institute’ün dergisi olan Journal of Near Eastern Studies’in Abbott hakkında çıkardığı iki özel sayıda (1981, sy. 40-41) kaydedilen listeye göre kendisi yedi kitap, yirmi dört makale, on yedi ansiklopedi maddesi, altmışa yakın kitap ve tez değerlendirmesi kaleme almıştır.

1. The Kurrah Papyri from Aphrodito in the Oriental Institute (Chicago 1938). Kurre b. Şerîk’in cizye ve haraç vergileriyle ilgili mektupları üzerine bir çalışma olup müellifin Chicago Üniversitesi’nde 1933’te tamamladığı doktorasının gözden geçirilmiş halidir.

2. The Rise of the North Arabic Script and Its Kur’ānic Development, with a Full Description of the Kur’ān Manuscripts in the Oriental Institute (Chicago 1939, 1972).

3. Aishah: The Beloved of Mohammed (Chicago 1942, Sarah Graham-Brown’un önsözüyle birlikte: London 1985, 1998; T trc. Tuba Asrak Hasdemir, Hz. Muhammed’in Sevgili Eşi Ayşe, Ankara 1999). Türkçe tercüme, konuyla ilgili terminolojiye ve literatüre yabancı olmanın yol açtığı bazı sorunlar taşımaktadır (Erul, sy. 61 [2000], s. 104-112).

4. Two Queens of Baghdad: Mother and Wife of Hārūn al-Rashīd (Chicago 1946, 1974; Sarah Graham-Brown’un önsözüyle birlikte: London 1986, 2001; T trc. Suat Kaya, Bağdat’ın İki Kraliçesi; Hayzuran ile Zübeyde, Ankara 2000).

5. Studies in Arabic Literary Papyri, I: Historical Texts (Chicago 1957). Eserde Emevîler ve erken dönem Abbâsîler devrine ait sekiz papirüs neşredilmiş, bunlardan hareketle erken dönem Arap yazısının gelişimi ve özellikle tarih yazıcılığı hakkında önemli bilgiler verilmiş, analizler yapılmıştır.

6. Studies in Arabic Literary Papyri, II: Qurʾānic Commentary and Tradition (Chicago 1967). Tefsir ve hadisle ilgili erken döneme ait on dört papirüsün yayımlandığı eserde yazılı rivayetin erken gelişimi, kesintisiz yazılı hadis rivayeti, hadislerin sayısının artması ve güvenilirliği ele alınmıştır.

7. Studies in Arabic Literary Papyri, III: Language and Literature (Chicago 1972). Bu eserde erken dönem Arap gramerinin gelişimi anlatılmış, ikisi gramer, beşi Arap şiir ve edebiyatına ait yedi papirüs neşredilmiştir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 6-7 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.