HASLUCK, Frederick William

Londra’da doğdu. Cambridge King’s College’da arkeoloji öğrenimi gördü. Hayatının 1899-1916 yılları arasındaki döneminin büyük bir bölümünü Yunanistan ve Türkiye’de geçirdi. 1901-1905 yıllarında, Atina’daki İngiliz Arkeoloji Enstitüsü’nde okuduğu üniversitenin bursiyeri olarak bulundu. Bir süre sonra da bu enstitünün kütüphanecisi ve müdür yardımcısı oldu. 1916’da vereme yakalandı; tedavi amacıyla İsviçre’ye gittiyse de iyileşemedi. 22 Şubat 1920’de İsviçre’de öldü.

Hasluck’un çalışmaları birbiriyle ilgili çeşitli alanlarda yoğunlaşmıştır. Önceleri bir arkeolog ve tarihçi olarak Grek arkeolojisi, İzmir’in tarihi, Athos dağındaki Ortodoks manastırları, Ortaçağ coğrafya kitapları ve seyahatnâmeleri, Doğu Akdeniz kıyılarındaki Ceneviz ve Venedik yapıları, sikkeler gibi konularda çalıştı. Cyzicus (Cambridge 1910, antik şehrin tarihi ve burada yapılan kazılar), The Church of Our Lady of the Hundred Gates in Paros (London 1920, H. H. Jewel ile birlikte) ve Athos and its Monasteries (London 1924) adlı üç kitapla kırk altı makale bu dönemin ürünüdür. 1913’te Konya’ya yaptığı bir geziden sonra çalışmalarını Rumeli ve Anadolu’da Hıristiyanlık ile Müslümanlık arasındaki ilişkiler üzerinde yoğunlaştırdı. En önemli kitabını oluşturan Christianity and Islam under the Sultans (I-II, Oxford 1929), Osmanlı şartlarında iki din arasındaki bağlantılar ve dinî gelenek mirasları üzerine yapılmış ilk ilmî araştırmadır. Kitabın birinci bölümü türbelerin ve kutsal mekânların kullanımındaki devamlılık üzerinedir. Burada, o zaman yaygın olan görüşün aksine, mahallî dinî geleneklerin büyük siyasî ve kültürel değişmeler sırasında ancak şartlar çok uygunsa hayatiyetini sürdürebildiğini ve belli bir türbe veya kutsal mekânın yaşamasını, ilgili dinî geleneklerin direnme gücünün değil maddî zenginlik ve mekânın sağladığını ileri sürer. İkinci bölümün konusu, Anadolu’daki aykırı mezheplere mensup aşiretlerle çeşitli evliyalara ilişkin keramet ve destanlardır. Üçüncü bölümde ise Bektaşî dervişleri üzerine yapılmış uzun bir çalışma ile kırklar, kızıl elma gibi konularda ve Kızkulesi’ne dair kaleme alınmış çeşitli makaleler bulunmaktadır. Yine kendi gözlemlerine dayanarak yazdığı Letters on Religion and Folklore adlı eseri de (London 1926) Christianity and Islam’da ileri sürdüğü fikirleri destekleyici mahiyettedir. Eserlerinin bir kısmı kendisi hayatta iken yayımlanmış olmakla birlikte çoğu, özellikle Türkiye’deki dinî hayatla ilgili olanlar ölümünden sonra eşi tarafından neşre hazırlanmıştır.

Hasluck’un makalelerinden on tanesi, Ragıp Hulusi tarafından Türkçe’ye tercüme edilip Anadolu’nun Dinî Tarih ve Etnografyasına Dair Tedkikat Merkezi Neşriyatı’nın birinci kitabı olarak Bektaşîlik Tedkikleri adıyla neşredilmiş (İstanbul 1928), bu tercüme, Anadolu ve Balkanlar’da Bektaşîlik adıyla Yücel Demirel tarafından sadeleştirilerek Latin harfleriyle de yayımlanmıştır (İstanbul 1995). M. Fuad Köprülü tercümeye yazdığı takdim yazısında, söz konusu makalelerin doğrudan veya dolaylı şekilde Bektaşîlik’le ilgili olmaları sebebiyle bir kitapta toplandığını, Türk ve İslâm kaynaklarına hakkıyla vâkıf olmayan Hasluck’un bu makalelerde ileri sürdüğü görüşler ve ulaştığı sonuçlara tamamıyla güvenilemeyeceğini, ancak eski hıristiyan kaynaklarına etraflı şekilde vâkıf olmasından dolayı konular üzerinde çalışan Türk araştırmacıları için önem taşıdığını belirtir (s. VII).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1997 yılında İstanbul’da basılan 16. cildinde, 391-392 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.