İBN MÜFLİH, Şemseddin

Hanbelî fıkhının gelişmesinde önemli katkıları olan, birçok âlim ve kadı yetiştiren İbn Müflih ailesinin bilinen ilk simasıdır. Aile, aslen Filistin’de Nablus’a bağlı Vâdişşaîr’in köylerinden Râmînli olup önce Beytülmakdis’e (Kudüs), daha sonra Dımaşk’a göç etmiş, Şemseddin İbn Müflih de muhtemelen Beytülmakdis’te dünyaya gelmiştir. Doğumu için 706 ile 716 (1306-1316) arasında çeşitli tarihler zikredilmektedir. Elli yaşlarında öldüğü kaydedildiğine göre 712 (1312) veya 713 yılında doğduğuna dair rivayetlerin daha kuvvetli olduğu söylenebilir.

Şemseddin İbn Müflih Îsâ el-Muta‘‘im’den hadis; İbn Müsellem’den fıkıh ve nahiv; Kadı Burhâneddin ez-Zür‘î’den usul; Kādılkudât Cemâleddin el-Merdâvî’den fıkıh; Haccâr, Mizzî ve Zehebî’den hadis, ricâl ve tarih; İbnü’l-Füveyre’den Arap dili ve edebiyatı okudu. Ancak onun fikirlerinin oluşmasında hocası Takıyyüddin İbn Teymiyye’nin büyük etkisi olmuştur. Tahsilini tamamladıktan sonra kendini öğretim ve telif çalışmalarına veren İbn Müflih yerleştiği Dımaşk’ta Sâhibiyye, Şeyh Ebû Ömer, Selâmiyye, Sadriyye ve Dârü’l-hadîsi’l-âlime gibi medreselerde ders verdi. Bir süre kayınpederi Cemâleddin el-Merdâvî’ye nâiblik yaptı. 2 Receb 763 (27 Nisan 1362) tarihinde Dımaşk’ta vefat etti ve Kāsiyûn tepesindeki mezarlıkta Hanbelî fakihlerinden Muvaffakuddin İbn Kudâme’nin kabri yakınına defnedildi.

Geniş ilmi ve ahlâkî meziyetleriyle dikkati çeken İbn Müflih hakkında İbn Teymiyye, “Sen Müflih’in oğlu (İbn Müflih) değil bizzat müflihsin (kurtarıcı)” demiş, İbn Teymiyye’nin öğrencisi İbn Kayyim el-Cevziyye de, “Gökkubbenin altında İmam Ahmed’in mezhebini İbn Müflih’ten daha iyi bilen bir kişi yoktur” diyerek mezhebin görüşleriyle İbn Teymiyye’nin fikirlerini öğrenmek için zaman zaman ona başvurmuştur. Hocası Zehebî onun ricâl hakkında bilgi sahibi olduğunu, İbn Kesîr de özellikle fürû konularında ve Ahmed b. Hanbel’in mezhebini nakletme hususunda derin bilgisi bulunduğunu söylemiştir. İbn Teymiyye’nin katı muhaliflerinden olan Takıyyüddin es-Sübkî bile onu övmektedir (el-Muʿcemü’l-muḫtaṣ, s. 266; el-Bidâye, XIV, 294; Burhâneddin İbn Müflih, II, 519).

İbn Müflih’in dört oğlu da Hanbelî mezhebinin önde gelen simalarından olup bunlar Zeynüddin Abdurrahman, Burhâneddin ve Takıyyüddin lakaplarıyla anılan Dımaşk Hanbelî Kadısı Ebû İshak İbrâhim, Şehâbeddin Ahmed ve Şerefeddin Abdullah’tır. İbn Müflih’in torunları arasından da pek çok âlim yetişmiştir. Gazze’deki ilk Hanbelî kadısı Nizâmeddin Ebû Hafs Ömer b. İbrâhim, Ekmeleddin Muhammed b. Abdullah, el-Maḳṣadü’l-erşed’in müellifi Burhâneddin İbrâhim b. Muhammed b. Abdullah ve Dımaşk Kadısı Şerefeddin Abdullah b. Ömer b. İbrâhim bunlardan bazılarıdır.

Eserleri. 1. Kitâbü’l-Fürûʿ. Hanbelî mezhebinin orta hacimdeki temel fürû metinlerinden biridir. Kolay okunup ezberlenebilmesi için çok defa görüşler belirtilmekle yetinilmiş, delillere yer verilmemiştir. Müellif konuları genellikle mezhepte tercih edilen görüşe öncelik vererek ele almış, bu arada diğer üç fıkıh mezhebinin görüşlerine de yer vermiştir. Eserin çeşitli neşirleri vardır (I-III, Kahire 1339/1921; nşr. Abdüllatîf Muhammed es-Sübkî, I-VI, Kahire 1341/1922; nşr. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc, I-VI, Beyrut 1415/1985). Kitâbü’l-Fürûʿ üzerine Alâeddin Ebü’l-Hasan Ali b. Süleyman el-Merdâvî Taṣḥîḥu’l-Fürûʿ (nşr. Ali b. Abdullah Âl-i Sânî, Katar 1379/1960; nşr. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc, I-VI, Kahire 1388/1967, Kitâbü’l-Fürûʿ ile birlikte; Beyrut 1405/1985), Yûsuf el-Merdâvî Nihâyetü’l-ḥükmi’l-meşrûʿ fî taṣḥîḥi’l-Fürûʿ ve Ahmed b. Ebû Bekir b. Muhammed b. İmâd el-Hamevî el-Maḳṣadü’l-münciḥ li-Fürûʿı İbn Müfliḥ adıyla birer şerh, İbn Nasrullah ve Ebû Bekir İbn Kundüs de birer hâşiye kaleme almışlardır.

2. el-Âdâbü’ş-şerʿiyye (I-III, Kahire 1348/1929, 1987; Riyad 1391/1971, 1397/1977; I-III, nşr. Şuayb el-Arnaût – Ömer el-Kayyâm, Beyrut 1416/1996). İslâm ahlâkına dair olan eser Haccâvî tarafından Şerḥu Manẓûmeti’l-âdâb li’bni Müfliḥ adıyla manzum hale getirilmiştir.

3. en-Nüket ve’l-fevâʾidü’s-seniyye ʿalâ müşkili’l-Muḥarrer li-Mecdiddîn İbn Teymiyye. İbn Teymiyye’nin el-Muḥarrer fi’l-fıḳh ʿalâ meẕhebi’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel adlı kitabının şerhidir (I-II, Kahire 1369/1950; Riyad 1984).

4. Uṣûlü’l-fıḳh. Cemâleddin İbnü’l-Hâcib’in Muḫtaṣarü’l-müntehâ’sı derecesinde bir kitap olduğu, diğer pek çok Hanbelî usul kitabında bulunmayan meseleleri ihtiva ettiği söylenen eser, Fehd b. Muhammed es-Sedhân tarafından bir kısmı yüksek lisans, bir kısmı da doktora tezi olarak iki cilt halinde neşre hazırlanmıştır (1401, 1404, Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd).

Kaynaklarda İbn Müflih’in ayrıca Şerḥu’l-Muḳniʿ, Ḥâşiye ʿale’l-Muḳniʿ, Ḥâşiye ʿale’l-Münteḳā adlı eserleri olduğu belirtilmektedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1999 yılında İstanbul’da basılan 20. cildinde, 217-218 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.