KARABACEK, Josef Ritter von

20 Eylül 1845’te Graz’da doğdu. Viyana’da hukuk okudu; fakat daha sonra Şark dillerine geçti ve nümismatik, epigrafya, arkeoloji, sanat tarihi ve özellikle tarihî dokumacılıkla ilgilenmeye başladı. 1868’de doktorasını verdi; ertesi yıl İslâm paleografyası ve nümismatiği dalında kadrosuz doçent, 1874’te de Viyana Üniversitesi’nde kadrosuz profesör oldu; 1884’te aynı üniversitenin Şark Tarihi ve Dilleri Bölümü’ne kadrolu profesör tayin edildi. Hocalığı sırasında Şark tarihçiliğine yeni bir bakış açısı getirmiş ve Türkolog Friedrich von Kraelitz-Greifenhorst, semitist Adolf Grohmann gibi ünlü öğrenciler yetiştirmiştir. 1888’de Avusturya Bilimler Akademisi üyeliğine seçildi ve ölünceye kadar uhdesinde kalan akademi sekreterliğine getirildi. 1899 yılında imparatorluk kütüphanesi nâzırlığına (hâfız-ı kütüb) tayin edildi ve kendisine saray müşaviri rütbesiyle asalet unvanı verildi. Mısır’dan pek çok eski Mısır, Kopt (Kıptî), Grek ve Arap papirüsünün Avusturya’ya götürülmesine yardımcı olan Karabacek çalışma hayatı boyunca bunların, aralarında Arapça klasikler kadar Arap dili ve medeniyetinin İslâm öncesi kaynaklarının da yer aldığı 4000’den fazlasını elden geçirdi, ayrıca Avusturya Millî Kütüphanesi’ndeki (Hofbibliothek) yazmaları tanıttı. Karabacek 9 Ekim 1918’de öldü.

Karabacek’in yirmi yıla yakın bir süre Avusturya Bilimler Akademisi’ni yönetmesi, aristokratlarla yakınlığından dolayı çağdaş meslektaşları arasında bilim adamlığından çok saraya mensup bir kimse olarak tanınmasını önleyememiş, ayrıca bulunduğu yüksek mevki ve sosyal konumu da ilmî çalışmalarının açıkça tenkit edilmesine imkân vermemiştir. Karabacek şahsiyeti, ilim telakkisi ve metodu, nihayet dili itibariyle bir önceki yüzyıl çizgisinde kalmış, ancak ilk defa ele aldığı bâkir sahaların oluşturduğu cazibe ve hayranlık ona kudretli hâmilerinin de desteğiyle ilmin ikbal kapılarını açmıştır. Kullandığı malzemelerin ölümüne kadar kendi inhisarında kalmasından ötürü çalışmalarının ve ortaya koyduklarının doğruluk derecesini zamanında denetlemek mümkün olamamış, söylediklerine ve yazdıklarına da kimse karşı çıkma cesaretini gösterememiştir. Ancak bu malzemelerin daha sonra tekrar gözden geçirilmesi, yazdıklarının ve vardığı sonuçların çok önemli bir kısmının ilmen değersiz olduğunu ve ilim âlemini büyük yanılgılara sürüklediğini ortaya koymuştur. Meselâ papirüsler üzerindeki birtakım figürleri Grekçe, Latince ve bazı dokuma parçaları üzerindeki arabeskleri kûfî harfler sanarak okumaya kalkışması ve Güney Arabistan’da yalancı peygambere ait Latince yazılı sikkeler olduğunu ileri sürmesi bunlardan bazılarıdır. Sonuçta birçok doğru bilgi ve ilmî yargıyı altüst eden Karabacek, bütün bunları okuyucuya hayranlık veren bir ayrıntıya girme titizliği içerisinde dipnotlar ve açıklamalarla sunarak büyük bir kitlenin kendisini haksız bir şekilde yüceltmesine yol açmıştır. Ancak onun Arap papirolojisi ve kitap-kâğıt tarihi araştırmacılığı gibi tarihe yardımcı bazı bilim dallarının kurulmasına öncülük etmesi de unutulmaz hizmetleri arasındadır.

Eserleri. Karabacek birçok kitap ve makale yazmış olup çalışmalarının bazıları şunlardır:

1. Beiträge zur Geschichte der Mazjaditen (Leipzig 1874).

2. Die persische Nadelmalerei Susandschird (Leipzig 1881).

3. Die Involutio im arabischen Schriftwesen (Wien 1896).

4. Die arabischen Papyrusprotokolle (Wien 1908).

5. Muhammedanische Kunststudien (Wien 1913).

6. Ein Koranfragment des IX. Jahrhunderts aus dem Besitze des Seldschukensultans Kaikubad (Wien 1918).

Karabacek’in başlıca makaleleri şunlardır: “Der Papyrusfund von El-Faiyûm” (Denkschriften der Akademie der Wissenschaften, Wien, 33 [1883], 1. Abteilung, s. 207-242); “Über muhammedanische Vicariatsmünzen und Kupferdrachmen des 12.-13. Jahrhunderts” (Numismatische Zeitschrift, Wien 1869, I, 265-300); “Die Bedeutung der arabischen Schrift für Kunst und Gewerbe des Orients” (Kunst und Gewerbe, Weimar 1877, XI, 225-228, 233-235, 241-243, 249-251, 257-259); “Zur muslimischen Keramik” (Österreichische Monatsschrift für den Orient, X [Wien 1884], s. 281-292); “Das arabische Papier: eine historisch-antiquarische Untersuchung” (Mitteilungen aus der Sammlung Papyrus Erzherzog Rainer, II/3 [Wien 1887], s. 87-178); “Neue Quellen zur Papiergeschichte” (a.g.e., IV [Wien 1888], s. 75-122); “Neue Entdeckungen zur Geschichte des Papieres und Druckes” (Österreichische Monatsschrift für den Orient, XVI [Wien 1890], s. 161-170); “Arabische Felseninschriften bei Tór” (WZKM, sy. 10 [1896], s. 186-190); “Ägyptische Urkunden aus den königlichen Museen zu Berlin” (a.g.e., XI [1897], s. 1-21) (çalışmalarının bir listesi için bk. Bibliographie der Deutschsprachigen Arabistik und Islamkunde, XV, 129-134).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2001 yılında İstanbul’da basılan 24. cildinde, 366-367 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.