KEREM, Yûsuf

8 Eylül 1886’da Tanta’da doğdu. Lübnan asıllı bir hıristiyan ailenin çocuğudur. İlk ve orta öğrenimini Tanta’daki hıristiyan okullarında yaptı. Ailesine maddî destekte bulunmak için 1903’te aynı şehirdeki bankada çalışmaya başladı. 1914’te Paris’e giderek Institut Catholique’te üç yıl felsefe bölümüne devam etti. 1917’de La théorie du jugement du raisonnement chez Descartes adlı tezle Sorbonne Üniversitesi’nden yüksek öğrenim diploması aldı. Hocası M. Léon Robin’in teklifi üzerine Orleans yakınlarındaki bir kolejde iki yıl süreyle felsefe hocalığı yaptı. 1919’da Tanta’ya dönerek burada sekiz yıl Batı ve İslâm felsefesi dersleri okuttu. Kahire Üniversitesi’nin daveti üzerine 1927’de Edebiyat Fakültesi’nde André Lalande’a asistan oldu. Bundan dolayı Yûsuf Kerem, Mustafa Abdürrâzık, İbrâhim Medkûr ve Ebü’l-Alâ Afîfî ile birlikte Mısır’da modern anlamda yüksek öğretimin öncülerinden sayılmaktadır. 1938’den itibaren hem Kahire hem İskenderiye üniversitelerinde ders okuttu. 1946’da İskenderiye Üniversitesi’nden emekli olduysa da 1956 yılına kadar bu üniversitede ders vermeye devam etti. 28 Mayıs 1959’da vefat etti.

Yûsuf Kerem, daha ziyade İlkçağ ve Ortaçağ skolastik dönemle Yeniçağ felsefe tarihi uzmanı olarak tanınmaktadır. Yazdığı felsefe tarihlerinde filozofların doktrinlerini ana hatlarıyla aktardıktan sonra karşılaştırmalar yapar ve sistemin eksik veya tutarsız yönlerine dikkat çeker. Dolayısıyla bir tarihçi olarak sadece aktarıcı durumunda değildir. Ilımlı bir rasyonalist olan Yûsuf Kerem’e göre insan aklı, varlığı anlama ve doğru olarak değerlendirme gücüne sahip bulunduğu gibi metafizik bilgiyi de temellendirme imkânına sahiptir. Nitekim eṭ-Ṭabîʿa ve mâ baʿde’ṭ-ṭabîʿa adlı eserinde, metafiziğin varlığı bütün boyutlarıyla insan önüne seren bir disiplin olarak ruhun ve Allah’ın varlığını kanıtlamada ondan nasıl yararlanılabileceğini göstermeye çalışmıştır. Fârâbî ve İbn Sînâ gibi Yûsuf Kerem de varlık kavramının bedîhî (aksiyomatik) olduğu düşüncesinden hareketle ister kavramsal ister somut olsun, aklın varlığı olduğu gibi kavrama gücüne sahip bulunduğunu savunur. Bu arada aklın ilkeleri olarak sebeplilik ve gayeliliğin varlık kavramının çağrıştırdığı prensipler olduğuna dikkat çeker. Küllîler (tümeller) üzerinde önemle duran müellife göre ilim küllî kavramlara dayandığı gibi ahlâk metafiziği de bu kavramlara dayanmalıdır. Meselâ ahlâkî fiiller haz ve çıkar duygusunu aşıp küllî olan iyiye yönelmek zorundadır. Tabiatı gereği her varlıkta iyiye yönelme eğilimi vardır; şu halde iyi, varlık gibi küllî bir kavramdır. Ayrıca her insan mâkul olan iyiyi aramaya ve benimsemeye yatkındır; mâkul olansa tam ve mutlaktır.

Yûsuf Kerem, Allah’ın varlığını ispat hususunda klasik felsefedeki nizam, hareket ve vâcip-mümkin delillerinden başka canlı tabiatı maddî sebeplerle açıklamanın imkânsızlığı, tabiattaki gücün kendisini izaha yetmediği, canlının iç dinamiğe sahip oluşu ve insanda önüne geçilmez bir mutluluk arzusunun bulunuşu gibi hususların da Allah’ın varlığına delil sayılacağını, kısacası Allah’ı hesaba katmadan varlığı açıklamanın mümkün olmadığını söyler.

Eserleri. Târîḫu’l-felsefeti’l-Yûnâniyye (Kahire 1936); Târîḫu’l-felsefeti’l-Evrûbiyye fi’l-ʿaṣri’l-vasîṭ (Kahire 1946, 1965); Dürûs fî târîḫi’l-felsefe (İbrâhim Medkûr ile birlikte, Kahire 1946); Târîḫu’l-felsefeti’l-ḥadîs̱e (Kahire 1949, 1965, 4. baskı); el-ʿAḳl ve’l-vücûd (Kahire 1956, 1964); eṭ-Ṭabîʿa ve mâ baʿde’ṭ-ṭabîʿa (Kahire 1959, 1966); el-Muʿcemü’l-felsefî (Kahire 1966). Yûsuf Kerem, Alexander Koyre’nin Mısır’da verdiği üç konferansı S̱elâs̱ü dürûs fî Dîkârt (Kahire 1937), A. Lalande’ın Kahire Üniversitesi’nde verdiği konferansları da Nefsiyyetü’l-aḥkâmi’t-taḳvîmiyye (Kahire 1929) adıyla Arapça’ya çevirerek Fransızca metinleriyle birlikte yayımlamıştır. Ayrıca Cercle Thomiste’te, 1934-1948 yılları arasında çoğu Fransızca olmak üzere din ve felsefeyle ilgili küçük hacimli on üç makalesi neşredilmiştir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2022 yılında Ankara’da basılan 25. cildinde, 282-283 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.