MUHAMMED CEVÂD el-BELÂGĪ

Irak’ın Necef şehrinde çok sayıda âlim yetiştiren Belâgī ailesinin bir ferdi olarak dünyaya geldi. İlk öğrenimini tamamladıktan sonra 1889’da Kâzımeyn’e gitti, Seyyid Mûsâ el-Cezâirî el-Kâzımî ile yakınlık kurdu ve kızıyla evlendi. Buradaki ikameti esnasında Bağdat’ta bulunan yahudi ve hıristiyanlardan İbrânîce, İngilizce ve Ermenice öğrendi. Kitâb-ı Mukaddes’le ilgili araştırmalar yaptı, özellikle yahudi ve hıristiyan mezhepleri alanında bilgi sahibi oldu. 1312 (1894-95) yılında Necef’e döndü. Âgā Rızâ Hemedânî, Muhammed Tâhâ en-Necefî, Ahund Molla Muhammed Kâzım el-Horasânî ve Seyyid Muhammed el-Hindî’nin derslerine katılarak şer‘î ilimlerde kendini yetiştirdi. Felsefe ve mantık gibi aklî ilimleri Mirza Allâme Bergânî-i Hâirî ve Mirza Ali Nakī Bergânî-i Hâirî gibi hocalardan tahsil etti. 1908’de Necef’ten ayrılıp Sâmerrâ’ya yerleşen Belâgī, burada kaldığı on yıl boyunca Mirza Muhammed Takī eş-Şîrâzî’nin derslerine iştirak etti. İlk eserlerini de burada yazmaya başladı. İngilizler’in Sâmerrâ’yı işgali üzerine Kâzımeyn’e giderek orada kaldığı iki yıl içinde hocası Şîrâzî ile birlikte Irak’ın istiklâli için çalışan ulemâya ve halka destek verdi; İngiliz işgal kuvvetlerine karşı başlatılan 1920 ihtilâl hareketine katıldı. Daha sonra Necef’e dönüp tedris, fetva ve telif faaliyetlerini devam ettirdi. Necef’teki ikameti esnasında özellikle yahudiler, hıristiyanlar ve materyalistler tarafından İslâm’a yöneltilen eleştirilere reddiyeler yazdı. İngiliz ve Fransız sömürgeciliğiyle mücadelesini sürdürdü. Belâgī’nin 1931 yılında Bağdat’ta Bahâîler’e karşı başlatılan mücadelede etkili bir isim olarak ortaya çıktığı görülmektedir. Muhammed Cevâd el-Belâğī 10 Aralık 1933 tarihinde Necef’te vefat etti ve Hz. Ali’nin mezarının güneybatısında bulunan üçüncü hücrede defnedildi.

Eserleri. Belâgī kitaplarına adını koymadığı için bazı eserleri müellif ismi olmadan neşredilmiştir (Âgā Büzürg-i Tahrânî, Ṭabaḳāt, I, 324). Sayısı otuzu aşan teliflerinin bir kısmı şunlardır:

1. el-Hüdâ ilâ dîni’l-Muṣṭafâ. Hıristiyan âlimlerinin İslâmiyet aleyhindeki düşüncelerine karşı yazılmıştır (I-II, Sayda 1331-1332; Necef 1385/1965).

2. et-Tevḥîd ve’t-tes̱lîs̱ (Sayda 1332; nşr. Muhammed Ali el-Hakîm, Kum 1411; Beyrut, ts.).

3. Neṣâʾiḥu’l-hüdâ ve’d-dîn (Bağdat 1339). Bâbîliğe girenlerin Şîa’dan ve İslâm’dan çıktığını ileri süren 4000 beyitlik bir eser olup (Âgā Büzürg-i Tahrânî, eẕ-Ẕerîʿa, XXIV, 172) Farsça’ya çevrilmiştir (Naṣîḥat Beferîb Hûrdegân-ı Bâb u Bahâʾ, trc. Ali el-Fânî el-İsfahânî, İsfahan 1369; Kum 1405).

4. Envârü’l-hüdâ fî ibṭâli baʿżı şübehi’l-mülḥidîn. Materyalistlerin iddialarına reddiye niteliğindeki eserin yalnız ilk cildi yayımlanmıştır (Necef 1340).

5. er-Riḥletü’l-medresiyye. İslâm’ın hak din olduğunu ortaya koymak ve Hıristiyanlığı eleştirmek amacıyla kaleme alınan eser (Necef 1342, 1382/1963; Tahran 1413; Beyrut 1993) Farsça’ya da çevrilmiştir (a.g.e., X, 169-170).

6. Daʿve’l-hüdâ ile’l-veraʿ (Necef 1344). Mukaddes mekânların ve kabirlerin yıkılmasıyla ilgili Vehhâbîler’in verdiği fetvaların yanlışlığını ortaya koyan bir çalışmadır (bk. a.g.e., VIII, 206; X, 236).

7. Eʿâcibü’l-ekâẕîb. Yine hıristiyanlara karşı bir reddiye olan eser (Necef 1345, 1346; nşr. Muhammed Ali el-Hakîm, Kum 1412; Beyrut 1413) Farsça’ya tercüme edilmiştir (Şigift Âver Dürûġ, trc. Abdullah Îrânî, Necef 1346).

8. el-Mesîḥ ve’l-Enâcîl. el-Hüdâ dergisinin muhtelif nüshalarında yayımlanmıştır (İmâriye 1348).

9. el-Belâġu’l-mübîn (Bağdat 1348). Allah’ın varlığını ispat amacıyla kaleme alınmıştır (a.g.e., III, 140).

10. Âlâʾü’r-raḥmân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. İlk cildinde Kur’an’ın i‘câzı, cem‘i ve kıraatleri konusunun geniş bir şekilde ele alındığı eser Nisâ sûresinin sonuna kadar yazılabilmiştir (I-III, Sayda 1933-1934).

11. Mesʾele fi’l-bedâʾ (nşr. Muhammed Hasan Âlü Yâsîn, Nefâʾisü’l-maḫṭûṭât içinde, Bağdat 1955; nşr. Muhammed Ali el-Hakîm, Kum 1414).

12. er-Red ʿale’l-Vehhâbiyye (nşr. Muhammed Ali el-Hakîm, Kum 1416/1995; bk. a.g.e., VIII, 206; X, 236).

13. Risâle fi’t-tekẕîb li-rivâyeti’t-tefsîr el-mensûb ile’l-İmâm el-Ḥasan el-ʿAskerî (Aʿyânü’ş-Şîʿa, IV, 256). Rızâ el-Üstâdî tarafından tahkikli neşri yapılmıştır (Nûr-ı ʿÂlem, sy. 1 [1406]).

14. el-ʿUḳūdü’l-mufaṣṣala fî ḥalli’l-mesâʾili’l-müşkile. Fürû-i fıkıhla ilgili olup on dört bölüm halinde düzenlenen eser ulemâ arasındaki ihtilâflı konuları halletmek düşüncesiyle yazılmıştır (muhtevası için bk. a.g.e., IV, 255-256). Bölümlerin bir kısmı müstakil olarak yayımlanmıştır (Âgā Büzürg-i Tahrânî, eẕ-Ẕerîʿa, XI, 101, 190; XV, 317, 330; XVI, 54; XVIII, 294; XXV, 276; XXXIII, 17).

15. el-Meṣâbîḥ fî ibṭâli meẕhebi Aḥmed el-Ḳādiyânî (a.g.e., XXI, 79).

Muhammed Cevâd’ın diğer bazı çalışmaları ve şiirleri de bulunmaktadır (geniş bilgi için bk. K. Avvâd, III, 123-125; Aʿyânü’ş-Şîʿa, IV, 255-262; Âgā Büzürg-i Tahrânî, eẕ-Ẕerîʿa [bibl.]).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan 30. cildinde, 513-514 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.