MUHAMMED YÛSUF NECM

Filistin’in kuzeyinde Mecdel şehrinde doğdu. İlk ve orta öğrenimini burada gördü. Kudüs Arap Dili Fakültesi’nde başladığı yüksek öğrenimini Beyrut Amerikan Üniversitesi Arap Dili Bölümü’nde tamamladı (1946). 1948’de aynı üniversitede Arap dili ve edebiyatı alanında yüksek lisans derslerine devam etti. Bir süre International College ve Amerikan Üniversitesi’nde Arap dili dersleri verdi. Ardından Mısır’a giderek Kahire Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ni bitirdi (1951). Burada ikinci yüksek lisansını yaptı. Daha sonra, konusunda ilk akademik çalışma kabul edilen modern Arap edebiyatında tiyatro üzerine yaptığı tezle doktorasını verdi (1954). Ardından Beyrut’a döndü ve Amerikan Üniversitesi’nin edebiyat kısmına hoca tayin edildi. 1959’da doçent, 1964’te profesör oldu. Küveyt (1969) ve Harvard (1972) üniversitelerinde misafir öğretim üyesi olarak görev yaptı. Öğretim üyeliğinden 1990 yılında emekliye ayrıldı.

Dönemin önde gelen edip, düşünür ve yazarlarından olan Muhammed Yûsuf hem Arap hem Batı edebiyatlarına vâkıftı. Modern Arap kültürüyle ilgili derin tahliller yaptı. Arap edebiyatının özellikle tiyatro, roman, hikâye, makale, eleştiri dallarında eserler kaleme aldı ve modern Arap hikâyesiyle ilgili akademik çalışma yapanların öncülerinden sayıldı. Edebiyat eleştirisi ve İslâm medeniyeti sahasında çeşitli eserler tercüme etti. Arap edebiyatı ve kültürüne dair birçok eseri tahkik ederek yayımladı, birçok edebiyat dergisinin editörlüğünü yürüttü. Bu arada Katar, Küveyt ve Bahreyn’de sosyal ve kültürel seviyeyi yükseltmek amacıyla bazı plan ve projeler geliştirdi. Çeşitli akademik ve sosyal kurumlarda üyelik yaptığı gibi bunların bazılarında başkanlık görevini yürüttü. 1976’dan ölümüne kadar Arap Birliği Eğitim, Kültür ve Bilim Teşkilâtı’nın (ALECSO) Arap Tiyatrosu Bölümü üyeliğinde, 1977’den yine ölümüne kadar Arap Kültürü Derneği’nin başkanlığında bulundu. 1957-1972 yıllarında Filistinli Öğrenciler Yardımlaşma Sandığı’nın başkanlığını yaptı. Arap Dünyası Bilim ve Kültür İşlerinden Sorumlu Bakanlar Konferansı’nda görev aldı. Bunların dışında Uman Krallığı İslâm Kültür ve Medeniyeti Araştırmaları Teşkilâtı, Tunus Bilim Edebiyat ve Sanat Kurumu, Şam Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye üyeliğinde bulundu. 5 Mart 2009 tarihinde Beyrut’ta vefat etti.

Muhammed Yûsuf’un çalışmaları büyük takdir görmüş, kendisine ödüller verilmiştir. Bunlardan 1955 ve 1957 yıllarında bazı Arap üniversitelerinden aldığı ilim ve edebiyat ödülleri, 1990’da Küveyt Bilimsel Gelişme Kurumu ödülü, Kudüs Bilim ve Kültür ödülü ile Kral Faysal Bilim ve Edebiyat ödülü (1992) zikredilebilir. Güçlü bir ilmî ve edebî kişiliğe sahip bulunan Muhammed Yûsuf çok zeki, mütevazi ve yardım sever bir insandı. Hayatı boyunca şöhret ve makam hırsından uzak yaşamış, toplumun her kesiminden insanlarla ilişkiler kurmuş, kendileriyle yardımlaşma ve dayanışma içinde olmuş, Arap toplumunun her açıdan gelişmesi ve yükselmesi için sürekli çaba göstermiştir.

Eserleri. Telif. 1. el-Ḳıṣṣa fi’l-edebi’l-ʿArabiyyi’l-ḥadîs̱: 1870-1914 (Kahire 1952; Beyrut 1966). Yazar bu eserinde modern Arap edebiyatının gelişimini, önemli temsilcileri ve eserlerini ele almış, girişte genelde Arap dünyasında, özelde ise Lübnan’da modern Arap edebiyatının ilerlemesine etkisi olan halk kahramanları, yaratılış, Nûh tûfanı, hayvanlar, cinler, savaşlar, halk âşıkları, aşk ve sevgi, şairler, yöneticiler vb. etrafında çok eski devirlerden itibaren anlatılagelen destan ve efsanelere kısaca temas etmiştir. Ardından hikâyeyi sosyal, tarihî ve üstûrî hikâyeler, çeşitli muhitlerle ilgili hikâyeler ve kısa hikâye gibi kısımlara ayırmış, bunların önemli temsilcileri ve eserleri hakkında bilgi vermiş, edebiyat dergileriyle ilgili açıklamalar yapmıştır.

2. Fennü’l-ḳıṣṣa (Beyrut 1955).

3. el-Mesraḥiyye fi’l-edebi’l-ʿArabiyyi’l-ḥadîs̱: 1847-1914 (Beyrut 1956, 1995).

4. el-Muḫtâr mine’n-nes̱ri’l-ʿArabî: el-ʿAṣrü’l-ʿAbbâsî (Beyrut 1956, Mihail Cebbûr ile birlikte).

5. eş-Şiʿrü’l-ʿArabî fi’l-mehceri’l-Emrîkî (Beyrut 1957, 1982, İhsan Abbas ile birlikte).

6. Fennü’l-maḳāle (Beyrut 1958, 1966). Üç kısımdan meydana gelen eserin birinci kısmında Fransız yazarı Michel Eyquem de Montaigne’in (ö. 1592) öncesiyle sonrasında eski Doğu edebiyatlarında makalenin ilk basit örnekleri hakkında bilgi verilmiş, ikinci kısımda modern anlamda makale sanatının ulaştığı seviyeden bu bağlamda İngiltere’de krallık döneminde ve daha sonra gelişen makalenin durumundan, XVIII-XIX. yüzyıllarda içeriğinden ve üslûbundan, modern Arap edebiyatında makale sanatı ve bunun öncülerinden bahsedilmiştir. Üçüncü kısımda makale öznel ve nesnel olmak üzere ikiye ayrılmış, öznel makale çerçevesinde konusu biyografi, eleştiri ve seyahat olan makale türlerinden, nesnel makale bağlamında da sosyal, tarihî, ilmî, felsefî gibi çeşitlerinden ve bunların önemli temsilcilerinden söz edilmiştir.

7. Fehârisü’l-edebi’l-ʿArabiyyi’l-ḥadîs̱ (Beyrut 1963).

8. Lîbiyyâ fi’l-kütübi’l-Coġrâfiyye ve’r-raḥâlât (Bingazi 1968, İhsan Abbas ile birlikte).

9. Lîbiyyâ fî kütübi’t-târîḫ (Bingazi 1968, İhsan Abbas ile birlikte).

10. el-Mesraḥu’l-ġınâʾî fî Mıṣr 1905-1920 (Beyrut 1985).

11. Naẓariyyetü’n-naḳd ve’l-fünûn (Beyrut 1985).

12. Nizâr Kabbânî, Şâʿirun li-külli’l-ecyâl (I-II, Beyrut 1998).

Neşir: Dîvânü Cemîl Ṣıdḳī ez-Zehâvî (Kahire 1958); Dîvânü ʿUbeydillâh b. Ḳays er-Ruḳayyât (Beyrut 1958, 1986); Dîvânü Evs b. Ḥacer (Beyrut 1960, 1979); Muhammed b. Hüseyin el-Yemenî, Muḍâhâtü ems̱âli Kelîle ve Dimne bimâ eşbehehâ min eşʿâri’l-ʿArab (Beyrut 1960); Resâʾilü’ṣ-Ṣâbî ve’ş-Şerîf er-Raḍî (Küveyt 1961); Mesraḥiyyâtü Mârûn en-Naḳḳāş (Beyrut 1961); Dîvânü Diʿbil b. ʿAlî el-Ḫuzâʿî (Beyrut 1962); Mesraḥiyyâtü Aḥmed Ebû Ḫalîl el-Ḳabbânî (Beyrut 1962); Mesraḥiyyâtü Yaʿḳūb Ṣannûʿ Ebû Neżâre (Beyrut 1963); Mesraḥiyyâtü Muḥammed ʿOs̱mân Celâl (Beyrut 1964); Mesraḥiyyâtü Selîm en-Naḳḳāş (Beyrut 1964); İbn Kutrube, eş-Şiʿr ve’ş-şuʿarâʾ (gözden geçirme, Beyrut 1964); Hâtimî, er-Risâletü’l-mûḍıḥa (Beyrut 1385/1965); Mesraḥiyyâtü Necîb Ḥaddâd (Beyrut 1966); Safedî, el-Vâfî bi’l-vefeyât (VIII. cilt, Wiesbaden 1982); Mesraḥiyyâtü’ş-Şeyḫ İbrâhîm el-Aḥdeb (Beyrut 1985); İbn Vekî‘, Kitâbü’l-Münṣıf li’s-sâriḳ ve’l-mesrûḳ minhü fî iẓhâri seriḳāti Ebi’ṭ-Ṭayyib el-Mütenebbî (I-II, Küveyt 1984; Beyrut 1992); Şeyhülislâm Kocahüsamzâde Abdurrahman Efendi, Risâle fî ḳalbi Kâfûriyyâti’l-Mütenebbî mine’l-medîḥ ile’l-hicâʾ (Beyrut 1993); Gazzâlî, el-Müstaṣfâ (Beyrut 1995).

Tercüme: Stanley Edgar Hyman, en-Naḳdü’l-edebî ve medârisühü’l-ḥadîs̱e (I-II, Beyrut 1958-1960, İhsan Abbas ile birlikte, A Study in the Methods of Modern Literary Criticism [New York 1947]); George Alfred Léon Sarton, Târîḫu’l-ʿilm: el-ʿİlmü’l-ḳadîm fi’l-ʿaṣri’ẕ-ẕehebî li’l-Yûnân (II. cilt, Cambridge 1952; Kahire 1978; Ürdün 2013, başkalarıyla birlikte); Neclâ İzzeddîn, el-ʿÂlemü’l-ʿArabî (Kahire 1957); Gustave Edmund von Grunebaum, Şuʿarâʾü ʿAbbâsiyyûn; Dirâsât fi’l-edebi’l-ʿArabî (Beyrut 1959, İhsan Abbas v.dğr. ile birlikte); Cornelius Hirschberg, Râʾidü’s̱-s̱eḳāfeti’l-ʿâmme (Beyrut 1963); Sir Hamilton A. R. Gibb, Dirâsât fî ḥaḍâreti’l-İslâm (Beyrut 1964, İhsan Abbas ve Muhammed Zâyid ile birlikte); David Deitch, en-Naḳdü’l-edebî beyne’n-naẓariyye ve’t-taṭbîḳ: Mefâhîmü’n-naḳdi’l-edebî / Menâhicü’n-naḳdi’l-edebî (1977).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 312-313 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.